ရခိုင်သမိုင်း

အဘိဓမ္မာနှင့်သုတ္တန်တရားတော်များ ဓမ္မသင်္ဂဏီကျမ်းဆိုသည်မှာ (နိဒါန်း) ဓမ္မသင်္ဂဏီကျမ်းဆိုသည်မှာ (နိဒါန်း) ဓမ္မသင်္ဂဏီကျမ်း၏ ကျမ်းဦးမှတ်ဖွယ်ကို အဓိကရည်ရွယ်ချက်သုံးခုဖြင့် အောက်ပါအတိုင်း ရေးသား ဖော်ပြထားပါသည်။ ရည်ရွယ်များမှာ --- (၁) ဓမ္မသင်္ဂဏီကျမ်း၏ ဆိုလိုရင်း အချက်များကို ဖတ်ရှုသူတို့အား ရှေးဦးစွာ သိစေလိုခြင်း။ (၂) အဘိဓမ္မာဒေသနာနှင့် စပ်လျဉ်း၍ သိအပ်သော ဗဟုသုတ အကြောင်းအရာတို့ကို သိစေလိုခြင်း။ (၃) အဘိဓမ္မာဒေသနာသမိုင်းနှင့် မြန်မာပြည်၌ ဆရာအစဉ်အဆက် ရေးသားပြုစုခဲ့သည့် အဘိဓမ္မာသမိုင်း တို့ကို သိစေလိုခြင်းတို့ပင် ဖြစ်ပါသည်။ ဓမ္မသင်္ဂဏီကျမ်း၏ ကျမ်းဦးမှတ်ဖွယ်၏ အစီအစဉ်မှာ အောက်ပါအတိုင်း ဖြစ်ပါသည်။ ၁။ ဓမ္မသင်္ဂဏီကျမ်းဟု ခေါ်တွင်ပုံနှင့် ‘ဓမ္မသင်္ဂဏီ’ ပုဒ်၏ အနက်အဓိပ္ပါယ်။ ၂။ ဓမ္မသင်္ဂဏီကျမ်း၌ ဟောကြားပုံ အစီအစဉ်များနှင့် ပါ၀င်သော အကြောင်းအရာ အချက်အလက်များ။ ၃။ ဓမ္မသင်္ဂဏီကျမ်း၏ မှတ်သားဖွယ်ရာ အနှစ်သာရ။ ၄။ အဘိဓမ္မာပိဋကအကြောင်း။ ၅။ အဘိဓမ္မာ၏ ထူးခြားချက်များ။ ၆။ အဘိဓမ္မာ၏ နိဒါန်းများ။ ၇။ အဘိဓမ္မာပိဋကသည် ဘုရားဟောဒေသနာ အစစ်ဖြစ်ကြောင်း။ ၈။ အဘိဓမ္မာ ၇ ကျမ်း အကျဉ်းချုပ်။ ၉။ အဘိဓမ္မာ၏ နက်နဲပုံများ။ ၁၀။ အဘိဓမ္မာပိဋကသမိုင်း။ ၁၂။ မြန်မာပြည် အဘိဓမ္မာသမိုင်းနှင့် အဘိဓမ္မာအရကောက်ကျမ်းများ၏ ကျေးဇူး။ ၁၃။ အဘိဓမ္မတ္ထသင်္ဂဟ(သင်္ဂြိုဟ်)ကျမ်းနှင့် မြန်မာပြည်ဖြစ် အဘိဓမ္မာကျမ်းများ။ ဓမ္မသင်္ဂဏီကျမ်း ခေါ်တွင်ခြင်း လောကသုံးရပ် ဘုံသုံးထပ်အတွင်း၌ ရှိကြကုန်သော လူ နတ် ဗြဟ္မာသတ္တဝါတို့အား ဆင်းရဲ ဒုက္ခအပေါင်းမှ လွတ်မြောက်၍ နိဗ္ဗာန်ဟူသော ဝိမုတ္တိသုခကို ရရှိခံစားနိုင်ကြရန် ရည်သန်တော်မူလျက် ဗုဒ္ဓရှင်တော်မြတ် ဟောကြားတော်မူခဲ့သော တရားဒေသနာတော် အစဉ်သည် ပိဋကအားဖြင့် ဝိနည်း၊ သုတ္တန်၊ အဘိဓမ္မာဟူ၍ သုံးမျိုးသုံးစားသုံးပါးရှိပါသည်။ ထိုသုံးပါးတို့တွင် ဓမ္မသင်္ဂဏီပါဠိတော်သည် တတိယမြောက်ဖြစ်သည့် အဘိဓမ္မာပိဋက၏ ပထမဦးဆုံးကျမ်းဖြစ်သည်။ အဘိဓမ္မာဟု ဆိုရုံမျှဖြင့်ပင် သုတ္တန်ဒေသနာတော်များထက် ထူးခြားသာလွန်သည့် တရားတော်ဖြစ်ကြောင်း အများအားဖြင့် နားလည်ကြပြီးဖြစ်သည်။ သို့ဖြစ်သည့်အတိုင်း ထိုအဘိဓမ္မာပိဋိက၀င်ကျမ်း ခုနှစ်ဆူတို့အနက် လက်ဦးဆုံးဖြစ်သော ဓမ္မသင်္ဂဏီကျမ်းသည်လည်း အဘိဓမ္မာဒေသနာ၌ ပင်ရင် အကျဆုံး အရေးအကြီးဆုံး ကျမ်းကြီးဖြစ်သည်ဟူသော အချက်မှာ ထင်ရှားပေါ်လွင်လျက်နေပေသည်။ သို့ဖြစ်ရကား ထိုအချက်ကိုပင် ပို၍ ထင်ရှားစေရန် “ဓမ္မသင်္ဂဏီ” ဟူသော ဝေါဟာရစကားလုံး၏ ဆိုလိုရင်း အနက်အဓိပ္ပါယ်ကို တိတိကျကျ ကြံဆရှာဖွေ၍ ပြရသော် --- “ဓမ္မသင်္ဂဏီ” ဟူသောစကားလုံး၌ ‘ဓမ္မ’ နှင့် ‘သင်္ဂဏီ’ ဟူသောပုဒ်နှစ်ခုကို သမာသ်တွဲစပ်ထားခြင်းဖြစ်၏။ အလွယ်ဆုံးအားဖြင့် ဖွင့်ဆိုရှင်းလင်းပြရပါမူ --- ဓမ္မ = သဘာ၀တရားများ သင်္ဂဏီ = သိမ်းကျုံးစုပေါင်း၍ယူခြင်း (ပြခြင်း)။ = ကောင်းစွာ (ပြည့်စုံစွာ) ရေတွက်ခြင်း ဟူ၍ အဓိပ္ပါယ်ရလေသည်။ ထို့ကြောင့် ဓမ္မသင်္ဂဏီကျမ်းသည် -- (၁) သဘာ၀တရား (ပရမတ္ထတရား) အားလုံးကို သိမ်းကျုံးစုပေါင်း၍ ပြသောကျမ်း။ (၂) ကောင်းမွန်ပြည့်စုံစွာ သဘာ၀တရား (ပရမတ္ထတရား) တို့ကို ရေတွက်၍ ပြသောကျမ်းဟု ဆိုလိုသည်။ ဆက်ရန် Thein Naing Ohn (17.1.2020) 11:20 P.M ဓမ္မသင်္ဂဏီကျမ်း ဆိုသည်မှာ (၂) ဓမ္မသင်္ဂဏီကျမ်း ဆိုသည်မှာ (၂) ဓမ္မသင်္ဂဏီဟူသော အမည်သည် စင်စစ်အားဖြင့် ဤကျမ်း၏ အနက်သဘောကို ပေါ်လွင်စွာ ဖော်ပြလျက် ရှိသည်။ တနည်းအားဖြင့်ဆိုလျှင် ထိုစကားလုံး၏ ဆိုလိုရင်း အဓိပ္ပါယ်ကို ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် နားလည်ပါက ဤကျမ်း၌ (၁) မည်သည့်အကြောင်းအရာများကို (၂) မည်သို့သော အစီအစဉ်ဖြင့် ဟောကြားထားကြောင်းကို သဘောပေါက်ရန် ခက်ခဲမည် မဟုတ်ပေ။ ထို့ကြောင့် ဓမ္မသင်္ဂဏီကျမ်းအမည်နှင့် စပ်လျဉ်း၍ သိသင့်သိထိုက်သော အချက်များကို ဆက်လက်ဖော်ပြပါမည်။ ပါဠိစာပေ၌ ဓမ္မသဒ္ဒ၏ အဓိပ္ပါယ်များမှာ ကျယ်၀န်းများပြားလှသည်။ ထိုထိုသုတ္တန်ဒေသနာ တို့၌ ဓမ္မသဒ္ဒါကို --- (၁) သင်ယူပို့ချအပ်သောတရားစကား အစဉ် (ပရိယတ္တိ) (၂) ဖြစ်ရိုးဖြစ်စဉ်သဘော၊ အစဉ်အလာ (ပကတိ) (၃) အကြောင်းတရား (ဟေတု) (၄) အမှန်တရား (သစ္စာ) (၅) ဂုဏ်ကျေးဇူး (ဂုဏ) (၆) ဉာဏ်ဖြင့် သိမြင်ကောင်းသည့်တရား အားလုံး (ဉေ ယျ) (၇) အမှန်အားဖြင့် ထင်ရှားရှိသောတရား (သဘာ၀) စသော အနက် အဓိပ္ပါယ်အမျိုးမျိုးတို့ဖြင့် ဟောကြားထားသည်ကို တွေ့ရ၏။ ထိုအနက်တို့တွင် ဤ “ဓမ္မသင်္ဂဏီ”၌ ပါ၀င်သော “ဓမ္မ” ကား အစစ်အမှန်အားဖြင့် ထင်ရှားရှိသော သဘာ၀တရား (ပရမတ္ထတရား) များကို ဆိုလိုပေသည်။ ဗုဒ္ဓရှင်တော်မြတ်သည် သုတ္တန်ဒေသနာတို့၌ သဘာ၀တရားသက်သက်ကို ဟောတော်မမူဘဲ အများ သိမြင် နားလည်လွယ်သည့် ဝေါဟာရပညတ်များနှင့် ယှဉ်တွဲ၍သာ ဟောတော်မူခဲ့ပေသည်။ အဘိဓမ္မာပိဋကကား အပေါ်ယံ ပညတ်ကို မူတည်ဟောကြားသည် ဝေါဟာရဒေသနာ မဟုတ်ချေ။ တကယ် အစစ်အမှန်အားဖြင့် ထင်ရှားရှိသော သဘာဝတရားများကို ဖော်ထုတ် ဟောကြားသည့် “ပရမတ္ထ ဒေသနာ” ဖြစ်ပေသည်။ ပုဂ္ဂိုလ် သတ္တဝါတို့၏ အလိုစရိုက်ကို မငဲ့ညှာဘဲ တရားသဘောရှိသလောက် ပြည့်စုံကုန်စင် အောင် ဟောကြားသည့် “ယထာဓမ္မဒေသနာ” လည်း ဖြစ်၏။ ထို့ကြောင့် ရှိရှိသမျှ သဘာဝတရား (ဓမ္မ) အားလုံးကို ရနိုင်သမျှသော နည်းအမျိုးမျိုးဖြင့် သိမ်းကျုံးစုပေါင်း၍ ပြခြင်းငှါ ဤဓမ္မသင်္ဂဏီကျမ်းကို ရှေးဦးစွာ ဟောတော်မူရပေသည်။ ဤ ဓမ္မသင်္ဂဏီကျမ်း၌ မြတ်စွာဘုရားသည် --- (၁) အပြစ်ကင်း၍ ကောင်းကျိုးကိုပေးတတ်သော “ကုသိုလ်” တရား။ (၂) အပြစ်ရှိ၍ မကောင်းကျိုးကိုပေးတတ်သော “အကုသိုလ်” တရား။ (၃) ကုသိုလ်လည်း မဟုတ်၊ အကုသိုလ်လည်းမဟုတ်သော “အဗျာကတ” တရား။ စသောနည်းဖြင့် သုံးပါးစုပြုကာ သဘာဝတရားအားလုံးကို သိမ်းကျုံးစုပေါင်း၍ ဟောကြားတော်မူ၏။ ထို့အတူ --- (၁) အကြောင်းရင်း ‘ဟိတ်’ ဖြစ်သောတရား၊ (၂) အကြောင်းရင်း ‘ဟိတ်’ မဟုတ်သောတရား၊ စသောအားဖြင့် နှစ်ပါးစုပြု၍လည်း ဟောကြားတော်မူ၏။ ဤသို့ သုံးပါးစုနည်း၊ နှစ်ပါးစုနည်းအားဖြင့် သဘာဝတရားအားလုံးကို သိမ်းကျုံးစုပေါင်း၍ ဟောကြားရာ ဖြစ်ခြင်းကြောင့် ဤကျမ်းကို ဓမ္မသင်္ဂဏီ ဟု အမည်ပေးခဲ့ခြင်း ဖြစ်ပေသည်။ ထို့ပြင် ဤဓမ္မသင်္ဂဏီပါဠိတော်၌ အထက်ပါနည်းများအတိုင်း ကုသိုလ်၊ အကုသိုလ် စသော အားဖြင့် အစုပြု၍ ဟောကြားအပ်သော တရားတို့၏ သရုပ်တရားကိုယ်များကို အသေးစိတ် ကောက်ယူရေတွက်၍လည်း ပြထား ပေသည်။ ဥပမာအားဖြင့် ကုသိုလ်တရားများ (ကုသလာဓမ္မာ) ကို အကျယ်ပြရာ၌ -- (၁) ကာမာဝစရကုသိုလ်စိတ်၊ ရူပါဝစရကုသိုလ်စိတ် စသည့် ဘူမိဘေဒကုသိုလ် လေးမျိုးကို၄င်း၊ (၂) ထိုလေးမျိုးတို့၌ အသီးအသီး ကွဲပြားသည့် ရှစ်ပါး၊ ငါးပါးစသော စိတ်သရုပ်ကို၄င်း၊ (၃) ထို စိတ်အသီးအသီးတို့နှင့်ယှဉ်၍ ဖြစ်ပေါ်သည့် ဖဿ ၊ ဝေဒနာ စသော စေတသိက်တို့၏ သရုပ်သဘောကို၄င်း၊ အသေးစိတ် ဟောကြားဖော်ပြထားပေသည်။ ထို့အတူ ရူပကဏ္ဍ၌လည်း တပါးစုနည်း ‘ဧကက’ ၊ နှစ်ပါးစုနည်း ‘ဒုက’ စသည်တို့ဖြင့် ရုပ်တရားတို့၏ သရုပ်များကို ရေတွက်၍ ပြထားပေသည်။ ဤသို့လျှင် ကုသိုလ်၊ အကုသိုလ်အစရှိသော သဘာဝတရားတို့၏ သရုပ်တရားကိုယ်များကို ကောင်းမွန်ပြည့်စုံ စွာ ရေတွက် ကောက်ပြသောကျမ်း ဖြစ်ခြင်းကြောင့်လည်း ဤကျမ်းကို “ဓမ္မသင်္ဂဏီ” ဟု အမည်တပ်ခဲ့ခြင်း ဖြစ်ပေသည်။ ဆက်ရန် Thein Naing Ohn (18.1.2020) 7:20 P.M ဓမ္မသင်္ဂဏီကျမ်း၌ ဟောကြားပုံ အစီအစဉ် ဓမ္မသင်္ဂဏီကျမ်း၌ ဟောကြားပုံ အစီအစဉ် မာတိကာ အစီအစဉ် ဓမ္မသင်္ဂဏီကျမ်း၌ ခေါင်းစဉ် “မာတိကာ” ကို ရှေးဦးစွာ ဟောတော်မူသည်။ ယင်းခေါင်းစဉ် “မာတိကာ”ကို (၁) ပရမတ္တတရားတို့ကို သုံးစုပြု၍ ဟောတော်မူသော ခေါင်းစဉ် “ကိကမာတိကာ”၊ (၂) ပရမတ္ထတရားတို့ကို နှစ်စုပြု၍ ဟောတော်မူသော ခေါင်းစဉ် “ဒုက မာတိကာ'ဟူ၍ နှစ်မျိုးခွဲ၍ ဟောတော်မူသည်။ ယင်း ၂-မျိုးအနက် ဒုကမာတိကာကိုလည်း (၁) အဘိဓမ္မာနည်း ဒုကမာတိကာ၊ (၂) သုတ္တန်နည်း ဒုကမာတိကာဟူ၍ နှစ်မျိုးခွဲ၍ ဟောတော်မူသည်။ တိကမာတိကာ။ ။ယင်းမာတိကာ သုံးမျိုးတို့တွင် “တိကမာတိကာကို ကုသလတိက် စသောအားဖြင့် ၂၂-တက်ခဲ့၍ ဟောတော်မူသည်။ ဒုကမာတိကာ။ ။အဘိဓမ္မာနည်း ဒုကမာတိကာကို ဟေတုဒုက် စသောအားဖြင့် ဒုက်ပေါင်း ၁၀၀-ခဲ့၍ ဟောတော်မူသည်။ သုတ္တန္တိက ဒုကမာတိကာ။ ။သုတ္တန်နည်း ဒုကမာတိကာကို ဝိဇ္ဇာဘာဂီဒုက် စသောအားဖြင့် ဒုက်ပေါင်း ၄၂-ဒုက် ခွဲ၍ ဟောတော်မူသည်။ ဒုကမာတိကာ - ပရမတ္ထတရား(၄)ပါးကို နှစ်စုပြု၍ ဟောအပ်သောကြောင့် “ဒုကမာတိကာ” ဟုခေါ်သည်။ ဒုက် - သဒ္ဒါ၊ အနက်အားဖြင့် အချင်းချင်း မစပ်ကြ၍ “ဒုက်” မည်၏။ ------------------------- ဝိဇ္ဇာဘာဂီဒုက်မှာ ဝိဇ္ဇာဘာဂီတရားနဲ့ အဝိဇ္ဇာဘာဂီတရားဆိုပြီး နှစ်ဖို့ နှစ်စု ခွဲ၍ ဟောထားပါသည်။ ဝိဇ္ဇာဘာဂီတရား - ဝိဇ္ဇာ (၈)ပါး သို့ ဆည်းကပ်တတ်သောတရား။ ဝိဇ္ဇာ (၈)ပါးဆိုတာ .. (၁) ဝိပဿနာဉာဏ် (၂) မနောမယိဒ္ဓိဉာဏ် (၃) ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏ် (၄) ပရစိတ္တဝိဇာနနဉာဏ် (၅) ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏ် (၆) ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏ် (၇) ဒိဗ္ဗသောတဉာဏ် (၈) အာသဝက္ခယဉာဏ် တို့ပဲဖြစ်ပါသည်။ ------------------------------------------------ ဝိဇ္ဇာဘာဂီတရားများကို အရကောက်သော် ဝိဇ္ဇာ(၈)ပါးနှင့်ယှဉ်သော --- မဟာကုသိုလ်ဉာဏသမ္ပယုတ်စိတ် (၄)ပါး၊ မဟာကြိယာ ဉာသံ (၄) ၊ အဘိံညာဉ် (၂) ၊ အရဟတ္တမဂ် (၁) + အမောဟကြဉ် စေတသိက် ၃၇ ပါး --- တို့ပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီနေရာမှာ အမောဟကို ဘာကြောင့် ကြဉ်ရသလဲဆိုတော့ ဝိဇ္ဇာရဲ့ အရတရားက ပညာ။ တနည်း အမောဟစေတသိက် ဖြစ်ပါတယ်။ ထိုပညာနှင့် ယှဉ်သော စိတ်စေတသိက်တွေကို ကောက်တဲ့အခါ ထိုပညာကို ကြဉ်ကောက်ရခြင်း ဖြစ်ပါတယ်။ သူ့ကိုယ်သူ ပြန်မယှဉ်တာမို့ပါ။ ----------------------------------- အဝိဇ္ဇာဘာဂီတရား - သိအပ်သည်ကို မသိမှု ၊ သစ္စာလေးကို မသိမှု အဝိဇ္ဇာသို့ ဆည်းကပ်တတ်သောတရား။ သူ့ကို အရကောက်သော် -- အကုသိုလ်စိတ် (၁၂) + မောဟကြဉ် စေတသိက် (၂၆)ပါး ရပါမယ်။ ဒီနေရာမှာ ဘာကြောင့် မောဟကို ကြဉ်ရပါသလဲ ? အဝိဇ္ဇာသည် မောဟတရားကိုယ်ရတာမို့ ထို အဝိဇ္ဇာနှင့်ယှဉ်ဖက် စိတ်စေတသိက်တရားတို့ကို ကောက်ရာမှာ မောဟကို ကြဉ်ရခြင်း ဖြစ်ပါသည်။ သူ့ကိုယ်သူ ပြန်မယှဉ်နိုင်တာမို့ပါ။ ကဏ္ဍ အစီအစဉ် ယင်း မာတိကာ တိက် ဒုက်တို့ကို မူထား၍ ဓမ္မသင်္ဂဏီကျမ်းကို (၁) စိတ္တုပ္ပါဒကဏ္ဍ (၂) ရူပကဏ္ဍ (၃) နိက္ခေပကဏ္ဍ (၄) အဋ္ဌကထာကဏ္ဍဟူ၍ အပိုင်းကြီး လေးပိုင်းတို့ဖြင့် တန်ဆာဆင်၍ ဟောတော်မူသည်။ ယင်းအပိုင်းကြီးလေးပိုင်းတို့တွင် စိတ္တုပ္ပါဒကဏ္ဍနှင့် ရူပကဏ္ဍကို ကုသလာ ဓမ္မာ အကုသလာ ဓမ္မာ, အဗျာကတာ ဓမ္မာ ဟူသော ကုသလတိက်မာတိကာအရ အကျယ်ဝေဖန်၍ ဟောတော် မူသည်။ ၁။ မိတ္တုပ္ပါဒကဏ္ဍ ဟူသည် စိတ်, စေတသိက်တိုကို ပြဆိုသောဒခပိုင်းဖြစ်သည်။ ၂။ ရူပကဏ္ဍဟူသည် ရုပ်တို့ကို ပြဆိုသောအပိုင်း ဖြစ်သည်။ ယခုစာအုပ်မှုတို့၌ တွေ့ရှိနေရသော စိတ္တုပ္ပါဒကဏ္ဍနှင့် ရူပကဏ္ဍတို့သည် ကုသလတက် တခုမျှ ကိုသာ ဝေဖန်၍ဟောတော်မူသော အပိုင်းများ ဖြစ်ကြသည်၊ အမှန်အားဖြင့် ဤကုသလတိုက်ကို နည်းယူ၍ ကြွင်းသော ဟိုက် ဒုက်တို့ကိုလည်း ဤကဲ့သို့ ဝေဖန်ရမည်ပင် ဖြစ်သည်။ ၃။ နိက္ခေပကဏ္ဍသည် တိက် ဒုက်အားလုံးတို့ကို သိမ်းကျုံး၍ မကျဉ်းမကျယ်ပြဆိုထားသည့် အပိုင်းဖြစ်သည်၊ စင်စစ်အားဖြင့် “နိက္ခေပကဏ္ဍ”ဟူသောစကား၌ “နိုက္ခပ”၏ အဓိပ္ပါယ်မှာ ပယ်စွန့်ခြင်းဟူ၍ ဖြစ်သည်၊ “ကဏ္ဍ”ဟူသည် အပိုင်းကို ဆိုလိုသည်။ စကားနှစ်ရပ် ပေါင်းလိုက်သော် “နိက္ခေပကဏ္ဍ”ဟူသည် “ပယ်စွန့်ထားသောအပိုင်း”ဟု အဓိပ္ပါယ်ရသည်၊ ပယ်စွန့်ထားပုံကို ရှင်းလင်းဖော်ပြပါအံ့၊ မြတ်စွာဘုရားသခင်သည် ကုသလတိုက်၌ စိတ္တုပ္ပါဒကဏ္ဍနှင့် ရူပကဏ္ဍတိုကို အကျယ်ဆုံးနည်းဖြင့် ဝေဖန်ဟောကြားတော်မူခဲ့သည်။ ဤနည်းအတိုင်း အခြား ကြွင်းကျန်သော တိက်, ဒုက်များကို ဝေဖန်ဟောကြားတော်မူပါက ဓမ္မသင်္ဂဏီကျမ်းကြီးမှာ ဆုံးနိုင်မည် မဟုတ်ချေ၊ သို့ဖြစ်သောကြောင့် နိက္ခေပကဏ္ဍကို ဟောတော်မူသောအခါ စိတ္တုပ္ပါဒကဏ္ဍနှင့် ရူပကဏ္ဍတို့၌ ဟောတော်မူသည့် အကျယ်ဝေဖန်သည့်နည်းကို ပယ်စွန့်ပြီးလျှင် မကျဉ်းမကျယ် သောနည်းဖြင့်သာ ဟောတော်မူခြင်းဖြစ်သည်။ ဤသို့ အကျယ်ဆုံးနည်းကို ပယ်စွန့်၍ မကျဉ်းမကျယ်နည်းကို ပြဆိုသော အပိုင်းဖြစ်သော ကြောင့် “နိက္ခေပကဏ္ဍ” ဟု ခေါ်ပေသည်။ ၄။ အဋ္ဌကထာကဏ္ဍ၌ “အဋ္ဌ” နှင့် ““အတ္တ” အတူတူပင်ဖြစ်သည်၊ “အတ္တ”ဟူသည် ဤနေရာ၌ တရားကိုယ်သဘာဝကို ဆိုလိုသည်။ “က”ဟူသည် ဤနေရာ၌ ဟောကြားခြင်းကိုဆိုသည်၊ “ကဏ္ဍ”ဟူသည် အပိုင်းကို ဆိုသည်၊ စကားသုံးလုံး ပေါင်းလိုက်သော် သဘာဝတရားကိုယ် များကို ဟောကြားပြဆိုရာ အပိုင်းဟု ဆိုလိုသည်၊ ဤအဋ္ဌကထာကဏ္ဍသည် သုတ္တန္တိကဒုက်တို့မှ တပါး ကြွင်းသော တိက် ဒုက် အားလုံးတိုင် အရကောက်ကို ပြဆိုသောအပိုင်း ဖြစ်သည်။ _______________ ၁-စိတ္တုပ္ပါဒ ကဏ္ဍ ယင်းအပိုင်းကြီး လေးပိုင်းတို့တွင် စိတ် စေတသိက်တို့ကို ပြဆိုသော စိတ္တုပ္ပါဒကဏ္ဍကို ကုသလ တိက်၏ ခေါင်းစဉ်မာတိကာနှင့်အညီ” (က) ကုသိုလ်စိတ် စေတသိက် (ကုသလာ ဓမ္မာ) (ခ) အကုသိုလ်စိတ် စေတသိက် (အကုသလာ ဓမ္မာ) (၈) အဗျာကတစိတ် စေတသိက် (အဗျာကတာ ဓမ္မာ) ဟူ၍ သုံးမျိုးခွဲ၍ ဟောတော်မူသည်။ ယင်းသုံးမျိုးတို့တွင် ကုသိုလ်စိတ် စေတသိက်တို့ကို ဘူမိဘေဒနည်းအားဖြင့် (က) ကာမဘုံသို့ ရောက်စေတတ်သော ကုသိုလ် (ခ) ရူပဘုံသို့ ရောက်စေတတ်သော ကုသိုလ် (ဂ) အရူပဘုံသို့ ရောက်စေတတ်သော ကုသိုလ် (ဃ) ဘုံသုံးပါး၌ ဖြစ်စေတတ်သော ကုသိုလ် (c) ဘုံသုံးပါးမှ ထွက်မြောက်စေတတ်သော ကုသိုလ် ဟူ၍ ငါးပိုင်းခွဲ၍ ဟောတော်မူသည်။ ယင်းငါးပိုင်းတို့တွင် - ကာမဘုံသို့ ရောက်စေတတ်သော ကုသိုလ်ကို ပဌမစိတ် ဒုတိယစိတ် ။ပ။ အဋ္ဌမစိတ်ဟူ၍ ရှစ်ပါးခွဲ၍ ဟောတော်မူ၏။ ယင်းရှစ်ပါးတို့ကိုလည်း အောက်ပါအစီအစဉ်အတိုင်း ၃-ပိုင်းအားဖြင့် ဟောတော်မူသည်။ (က) ပဌမ ကာမာဝစရ မကကုသိုလ်စိုက်နှင့် ယှဉ်ဘက် စေကသိက်တို့ကို ပိုင်းခြား၍ပြော “ဓမ္မ ဝဝတ္ထာန ဝါရ” (ဓမ္မ-တရား။ ဝဝတ္ထာန-ခွဲခြားခြင်း။ ဝါရ-အလှည့်) (ခ) ယင်းဝါရ၌ ဟောကြားခဲ့သောစိတ် စေတသိက်ကို စုပေါင်း၍ တဖန် ခန္ဓာအားဖြင့်မည်မျှ အာယတနားဖြင့် မည်မျှ စာအားဖြင့် ၂၃-ပါးသော အစုတို့ဖြင့်ရေတွက်၍ ပြသော “ဧကာသ ဝါရ”(ကောဋ္ဌာသ စုပေါင်းခြင်း။ ဝါရ-အလှည့်)။ (ဂ) ယင်းဓမ္မဝဝတ္ထာနဝါရ၌ ဟောကြားခဲ့သော ပဌမမာကုသိုလ်စိတ်နှင့် ယှဉ်ဘက်စေတသိက်တရားတို့သည် အကြောင်းအကျိုး တိုက်ဆိုင်၍ ဖြစ်ပေါ်လာသော သဘောတရားသက်သက်မျှသာ ဖြစ်ကုန်၏၊ ဤတရားတို့၌ “အတ္တ”ဟု စွဲယူစရာ အနှစ်သာရ ဘာမျှမရှိကုန်၊ ဖြစ်ပြီးလျှင် ပျက်မြဲသဘောသာ ရှိကုန်၏ဟု “အတ္တမှ ဆိတ်သုဉ်းသည့်အဖြစ်ကို သိစေရန် ကောဋ္ဌာသဝါရ၌ ဟောကြားခဲ့သော ၂၃-ပါးသော အစေ့တို့တွင်“ဓမ္မ အစုတခုတိုး၍ ၂၄-ပါးသော အစုတိုဖြင့် တဖန် ပြဆိုသော “သုညတဝါရ” (သုညတ-အတ္တမှ ဆိတ်သုဉ်းခြင်း။ ဝါရ-အလှည့်) အားဖြင့် အပိုင်းသုံးပိုင်းခွဲ၍ ဟောတော်မူသည်။ ယင်း ဓမ္မဝဝနဝါရကိုလည်း --- (က) အကျဉ်းအားဖြင့် ပြဆိုသော ဥဒ္ဒသဝါရ (ခ) အကျယ်အားဖြင့် ပြဆိုသော နိဒ္ဒေသဝါရဟူ၍ (၂)ပိုင်းခွဲ၍ ဟောတော်မူသည်။ ယင်းဥဒ္ဒသဝါရကိုလည်း “ဖဿပဉ္စမကဘေဒ ́စသောအားဖြင့် ၁၇-ပိုင်းခွဲခြား၍ ဟောတော် မူသည်၊ ထို ၁၇-ပိုင်းတို့တွင်— (က) ဖဿပဉ္စမက။ ။အကျိုး ဖြစ်သော စိတ်တခု ဖြစ်ပေါ်လာရန် အဘိဓမ္မာနည်း အရအကြောင်းအမျိုးမျိုး ရှိ၏၊ ယင်းအကြောင်းအမျိုးမျိုးတို့တွင် ဖဿ စသော ငါးပါးသောတရားတို့သည် အနီးကပ်ဆုံး အကြောင်း ဖြစ်၏၊ ဝါ အဦးအစ ပဌမ အကြောင်း ဖြစ်၏၊ (ဆိုလိုရင်းအဓိပ္ပါယ်မှာ ပဌမ မဟာကုသိုလ်စိတ်ဖြစ်လိုသော် အာရုံတခုခုနှင့် တိုက်ဆိုင်တွေထိမှု ဖဿ စသော တရားကို ရှေးဦးစွာဖြစ်ပေါ်ရသည်၊ တိုက်ဆိုင်တွေထိမှု ဖဿ စသည် မရှိပါက မည်သည့်တရားမှ မဖြစ်ပေါ်နိုင်ပါ)၊ ထိုကြောင့် ပဌမ မဟာကုသိုလ်စိတ်နှင့် ယှဉ်နိုင်သော စေတသိက်တို့ကိုပြဆိုရာ၌ “ဖဿပဉ္စမကဘေဒ ́နည်းကို ရှေးဦးစွာဟောတော်မူသည်။ ( ခ) စျာနင်တရား ၅-ပါး။ ။ယင်း “ဖဿပဉ္စမက” တရားတို့ ဖြစ်ပေါ်လာရန် အ ကြောင်းအမျိုးမျိုးရှိရာတွင် အနီးကပ်ဆုံးသော အကြောင်းကိုရှာသော် ဝိတက်စသော ဈာနင်တရား ငါးပါးသည် အနီးကပ်ဆုံး အကြောင်း ဖြစ်၏၊ (ဆိုလိုရင်း အဓိပ္ပါယ်မှာ ဝိတက်က ကောင်းသောအာရုံသို့တင်ပေးမှသာ ပဌမ မဟာကုသိုလ်စိတ်သည် ဖဿ စသော စေတသိက်ငါးပါးနှင့်တကွ ဘွားကနဲပေါ်လာရသည်)၊ ထိုကြောင့် “ဖဿပဉ္စမက”ကို ဟောကြား ပြီးနောက် ဝိတက်စ ဈာနဘေဒ ́နည်းကို ဟောကြားတော်မူသည်။ (ဂ) ဣန္ဓေ ၈-ပါး။ ။ယင်း ကောင်းသောအာရုံကို ကြံစည် သုံးသပ်မှုစသော “စျာနဘေဒ”တရားကို ဖြစ်ပေါ်ရန် အကြောင်း အမျိုးမျိုးရှိရာတွင် အနီးကပ်ဆုံး အကြောင်းကိုရှာသော် သဒ္ဓါစသော ဣဋေ ရှစ်ပါးသည် အနီးကပ်ဆုံး အကြောင်းဖြစ်၏၊ ထိုကြောင့် “ဈာနဘေဒ ́နည်းကို ဟောကြားပြီးနောက် “ဣန္ဒိယဘေဒ ́နည်းကိုဟောကြားတော်မူသည်။ (ဃ) မဂ္ဂင် ၅-ပါးအစု။ ။ကောင်းသောအာရုံကို ကြံစည်လျှင် ကုသိုလ်ဖြစ်သည်ဟု အစိုးတရယုံကြည်မှု သဒ္ဓါ စသော တရားတို့ ဖြစ်ပေါ်လာရန် အကြောင်း အမျိုးမျိုးကိုရှာသော် ဟုတ်တိုင်းမှန်စွာ သိမှု “သမ္မာဒိဋ္ဌိစသော “မဂ္ဂဘေဒ တရားတို့သည် အနီး ကပ်ဆုံး အကြောင်း ဖြစ်ကုန်၏၊ (ဆိုလိုရင်းအဓိပ္ပါယ်မှာ အစိုးတရယုံကြည်မှု သဒ္ဓါတရားဟူသည် ဤလမ်းသည် ဧကန်မုချ ကောင်းကျိုးပေးမည့် လမ်းဟု အမြင်မှန်-အသိမှန် “သမ္မာဒိဋ္ဌိ ရှိသော သူတို့၌သာ ဖြစ်နိုင်သည်။ အမြင်မှန် အသိမှန် သမ္မာဒိဋ္ဌိမရှိပါက ယုံကြည်မှု “သဒ္ဓါ” မဖြစ်နိုင်ပါ။) ထိုကြောင့် ဣန္ဒိယဘေဒနည်းကို ဟောကြားပြီးနောက် သမ္မာဒိဋ္ဌိ စသော “မဂ္ဂဘေဒ ́ နည်းကို ဟောကြားတော်မူသည်။ (င) ဗိုလ်ငါးပါးအစု။ ။အမြင်မှန် အသိမှန် “သမ္မာဒိဋ္ဌိ စသော “မဂ္ဂဘေဒ”တရားတို့ ဖြစ်ပေါ်ရန် အကြောင်း အမျိုးမျိုးရှိရာတွင် အနီးကပ်ဆုံး အကြောင်းကို ရှာသော် မတုန်မလှုပ် ခိုင်မြဲစွာ ယုံကြည်မှု သဒ္ဓါ”စသော “ဗလဘေဒ ́တရားတို့သည် အနီးကပ်ဆုံး အကြောင်းဖြစ်ကုန်၏၊ ထိုကြောင့် သဒ္ဓါအားစသော “ဗလဘော နည်းကို “မဂ္ဂဘေဒနည်း၏ အခြားမဲ့၌ ဟောကြားတော်မူသည်။ (ဤနေရာ၌ ဣန္ဒနှင့် ဗိုလ်အထူးကို စဉ်းစားသင့်၏၊ အစိုးရမှုတရားတို့သည် အမြင်မှန်ရပြီးမှ ဖြစ်ကုန်၏၊ ဗိုလ်တရားတို့သည် အမြင်မှန် ရမှု၏ အထောက်အပံ့ အကြောင်းတရားတို့ ဖြစ်ကုန်၏)။ (စ) မူလ ၃-ပါး။ ။သဒ္ဓါစသောအား ငါးပါး ဖြစ်ပေါ်ရန် အကြောင်းအမျိုးမျိုးရှိရာတွင်အနီးကပ်ဆုံး အကြောင်းကိုရှာသော် မတွယ်တာမှု “အလောဘ” နှင့် အဒေါသ၊ အမောဟတည်းဟူသော အမြစ်သုံးခု “မူလ” တရားတို့သည် အနီးကပ်ဆုံး အကြောင်း ဖြစ်ကုန်၏၊ ထိုကြောင့် “ဗလဘေဒ”နည်း၏ အခြားမဲ့၌ မျိုးစေ့အမြစ် ‘မူလဘေဒ ́နည်းကို ဟောကြားတော်မူရသည်။ (ဆ) ကမ္မပထတရား ၃-ပါး။ ။ကုသိုလ်အမြစ် ကုသိုလ်မျိုးတရားတို့ဖြစ်ပေါ်ရန်အကြောင်းအမျိုးမျိုးရှိရာတွင် အနီးကပ်ဆုံး အကြောင်းကို ရှာသော် မမက်မောမှု “အနဘိ” စသောတရားတို့သည် အနီးကပ်ဆုံး အကြောင်းတို့ဖြစ်ကုန်၏။ (ဆိုလို ရင်းအဓိပ္ပါယ်မှာ ကုသိုလ်အမြစ် ကုသိုလ်မျိုးစေ့တရားတို့သည် မမက်မောမှု “အနဘိဇ္ဈာ” စသော တရားတို့ဖြင့် ဒါန သီလ ဘာဝနာကံကို ပြုခဲ့သောသူတို့၌သာ ဖြစ်နိုင်သည်၊ ဒါန သီလ ဘာဝနာ မပြုသောသူတို့၌ မျိုးစေ့မတည်နိုင်ချေ)၊ ထိုကြောင့် မျိုး ‘မူလဘေဒ ́နည်း၏ အခြားမဲ့၌ ကုသိုလ်ကံကို ပြုသော “ကမ္မပထဘေဒ ́ နည်းကို ဟောကြားတော်မူရသည်။ (ဇ) လောကပါလတရား ၂-ပါး။ ။ဒါန သီလစသောကုသိုလ်ကံတရားတို့ပြုလုပ်ရန်အကြောင်းအမျိုးမျိုးရှိရာတွင် အနီးကပ်ဆုံး အကြောင်းကိုရှာသော် ရှက်ကြောက်မှု “ဟိရီဩတ္တပ္ပ”တည်းဟူသော “လောကပါလ ́တရား ၂-ပါးတို့သည် အနီးကပ်ဆုံး အကြောင်းဖြစ်ကုန်၏၊ (ဆိုလိုရင်းအဓိပ္ပါယ်မှာ အရှက်အကြောက်ရှိသောသူတို့၌ ဒါနသီလ စသော တရားတိုဖြစ်နိုင်ကုန်၏၊ အရှက်အကြောက်မရှိသောသူသည် အဘယ်မှာလျင် ကုသိုလ် ပြုကြမည်နည်း၊ အကုသိုလ်ကို ပြုကြမည်သာဖြစ်၏)၊ ထို့ကြောင့် ကုသိုလ်ကံကိုပြုသော “ကမ္မပထဘေဒ ́နည်း၏အခြားမဲ့၌ ရှက်ကြောက်မှု “လောကပါလဘေဒနည်းကို ဟောကြားတော်မူရသည်။ (ဈ) ကိုယ်စိတ်ငြိမ်းချမ်းမှုတရား ၆-စုံ။ ။လောက၌ အရှက်အကြောက်တရားတို့ ဖြစ်ပေါ်ရန် အ ကြောင်းအမျိုးမျိုးရှိရာတွင် အနီးကပ်ဆုံး အကြောင်းကိုရှာသော် ကိုယ်စိတ်နှစ်ပါး ငြိမ်းချမ်းမှု `ပဿဒ္ဓိစသောတရားတို့သည် အနီးကပ်ဆုံး အကြောင်းတို့ဖြစ်ကုန်၏၊ “(ဆိုလိုရင်းအဓိပ္ပါယ်မှာ ကိုယ်စိတ်နှစ်ပါး ပူလောင်၍နေသောသူတို့၌ ရှက်ကြောက်မှု `ဟီရိ သြတ္တပ္ပတရားကို မတည်နိုင်ချေ၊ ငြိမ်းချမ်းမှုရှိသောသူတို့၌သာ ဖြစ်ပေါ်လာ နိုင်သည်၊ ထိုကြောင့် “လောကပါလဘေဒ ́နည်း၏ အခြားမဲ့၌ “ပဿဒ္ဓိ ယုဂဠစာအစုံ (၆) စုံ (ည--ဌ-၃-၀) ကို ဟောကြားတော်မူရသည်။ (ဏ) သတိ သမ္ပဇညတရား ၂-ပါး။ ။ကိုယ်စိတ်နှစ်ဖြာ ငြိမ်းချမ်းမှု “ပဿဒ္ဓိ” စသော တရားတို့ ဖြစ်ပေါ်ရန် အကြောင်းအမျိုးမျိုးရှိရာတွင် အနီးကပ်ဆုံး အကြောင်းကိုရှာသော် သတိ သမ္ပဇဉ်တရားတို့သည် အနီးကပ်ဆုံး အကြောင်းဖြစ်ကုန်၏၊ ထို့ကြောင့် “ပဿဒ္ဓိယုဂဠ ၆-ခုတို့၏ အခြားမဲ့၌ “သတိ သမ္ပဇည” အစုံကို ဟောကြားတော်မူရသည်။ (တ) သမထ ဝိပဿနာ။ ။စိတ်ဆင်းရဲမှုတရားများကို ဖယ်ရှားနိုင်သော သတိ ပညာ တရားတိုဖြစ်ပေါ်ရန် အကြောင်းအမျိုးမျိုးရှိရာတွင် အနီးကပ်ဆုံး အကြောင်းကိုရှာသော် သမထ ဝိပဿနာတရားတို့သည် အနီးကပ်ဆုံး အကြောင်းဖြစ်ကုန်၏။ ထို့ကြောင့် “သတိ သမ္ပဇည အစုံ၏ အခြားမဲ့၌ “သမထ ဝိပဿနာ အစုံကို ဟောကြားတော်မူရသည်။ (ထ) ဝီရိယ သမာဓိ။ ။ကိုယ်စိတ်နှစ်ဖြာ ငြိမ်းချမ်းမှုစသော အကျိုးတရားများကို ဒိဋ္ဌဓမ္မ ပေးစွမ်း နိုင်သော သမထ ဝိပဿ နာ လုပ်ငန်း ဖြစ် မြောက်ရန် အကြောင်းအမျိုးမျိုးရှိရာတွင် အနီးကပ်ဆုံး အကြောင်းကိုရှာသော် ကြိုးစားမှုပါယာ မပျံ့လွင့်မှု “အဝိက္ခေပ ́တို့သည် အနီးကပ်ဆုံး အကြောင်းဖြစ်ကုန်၏၊ (ဆိုလိုရင်းအဓိပ္ပါယ်မှာ သမထ ဝိပဿနာ လုပ်ငန်းဟူသည် ကြိုးစားမှု ဝီရိယလွန်က ဥဒ္ဓစ္စဖြစ်နေတတ်သည်၊ တည်ကြည်မှု “သမာဓိလွန်က ထိနမိဒ္ဓဖြစ်နေတတ်သည်၊ ဝီရိယတည်းဟူသော ပါဟု သမာဓိတည်းဟူသော အဝိက္ခေပနှစ်ပါးကို ညီမျှခွာထားနိုင်မှသာ သမထ ဝိပဿနာလမ်း အမှန်သို့ ရောက်နိုင်သည်၊ တခုခုလွန်နေက လမ်းမှား သို့ ရောက်သွားနိုင်သည်)၊ ထိုကြောင့် “သမထ ဝိပဿနာ”အစုံ၏ အခြားမဲ့၌ “ပါဟု အဝိက္ခေပါ” အစုံကို ဟောကြားတော်မူရသည်။ စင်စစ်အားဖြင့် ဆိုခဲ့ပြီးသော ဖဿဘေဒစသော ၅၆-ပါးသောတရားတို့သည် ပဌမ မဟာ ကုသိုလ်စိတ်နှင့် တပြိုင်နက်ပင် ဖြစ်ကြသည်၊ ထိုသို့ခွဲခြားခြင်းငှါ နက်နဲလှသော အဘိဓမ္မာဒေသနာတော်မြတ်ကို ဤသို့ အကြောင်းအကျိုး ဆက်သွယ်၍ ပြနေရခြင်းဖြစ်သည်။ ထိုပြင် အဋ္ဌကထာ ဆရာ၏ဉာဏ်ကို နည်းမှီး၍ အဘိဓမ္မာဉာဏ် ရင့်သန်ကြီးထွားရန် စူးစမ်းရှာဖွေ လေ့လာနည်းကို ပြခြင်းမျှသာ ဖြစ်ပါသည်။ ဤသို့အားဖြင့် မြတ်စွာဘုရားသည် မဟာကုသိုလ်ပဌမစိတ်၌ နည်းအားဖြင့် ၁၇နည်း၊ အပြားအားဖြင့် ၅၆-ပါးသော တရားတို့ကို ဝေဖန်၍ပြတော်မူသည်။ ယင်းသို့ ပြဆိုထား သော်လည်း ဤမဟာကုသိုလ် ပဌမစိတ်၌ ယှဉ်နိုင်သော ကြွင်းကျန်သောတရားများလည်း ရှိကြ၊ ယင်းကြွင်းကျန်သောတရားများကိုလည်း ယှဉ်သင့်သည်အားလျော်စွာ ယှဉ်ယူကြ ပါဟု “ယေဝါပန သဒ္ဒါဖြင့် မိန့်မှာတော်မူသည်၊ “ယေဝါပန” သဒ္ဒါကား အကျဉ်းချုပ်ဖြစ်သည်၊ “ယေဝါပန သဒ္ဒါဖြင့် မှာထားသော စေတသိက်များကို အဋ္ဌကထာ ဆရာကြီးတို့က “ယေဝါပနကစေတသိက်များဟု ခေါ်ကြသည်။ ဤမဟာကုသိုလ် ပဌမစိတ်၌ အကျုံးဝင်သည့် ယေဝါပနက စေတသိက်များကား— ၁။ ဆန္ဒ ၂။ အဓိမောက္ခ ၃။ မနသိကာရ ၄။ တတြမဇ္ဈတ္တတာ ၅။ ကရုဏာ ၆။ မုဒိတာ ၇။ သမ္မာဝါစာ ဂ။ သမ္မာကမ္မန္တ ၉။ သမ္မာအာဇီဝ-ပေါင်း ၉-ပါးဖြစ်သည်။ ယင်း ယေဝါပနက စေတသိက် ၉-ပါးတို့တွင် ဝိရတီစေတသိက်သုံးပါးနှင့် အပ္ပမညာစေတသိက် နှစ်ပါးတို့သည် အမြဲမယှဉ်သော “အနိယတ” စေတသိက်များ ဖြစ်ကြသည်။ ယင်းစေတသိက် တို့ကို ယေဝါပနက စေတသိက်တို့၌ ထည့်သွင်းခြင်းမှာ ဉာဏ်ပညာနုသူတို့ပင် သိသာနိုင်ပေသည်။ ဆန္ဒစသော ကြွင်းသော စေတသိက်လေးပါးတို့သည် အမြဲယှဉ်သော “နိယတ စေတသိက်များ ဖြစ်ကြသည်။ သို့ပါလျက် ယေဝါပနက စေတသိက်၌ ယင်းတို့ကို ထည့်သွင်းထားခြင်းအကြောင်း တို့ကို ပြည့်စုံစွာ လေ့လာသင့်လှသည်။ ။ ယင်းစေတသိက်လေးပါးတို့တွင် ဆန္ဒစေတသိက်ကို ပို၍ပင် စဉ်းစားသင့်ပေသည်။ အဘယ် ကြောင့်ဆိုသော် ထိုထိုပါဠိတော်တို့၌ အကုသိုလ်ဆန္ဒကို “ကာမစ္ဆန္ဒ-ဆန္ဒရာဂ” စသောအားဖြင့်၎င်း ကုသိုလ်ဆန္ဒကို ဆန္ဒာဓိပတိ ဆမ္ဘိဒ္ဓိပါဒ်စသောအားဖြင့်၎င်း နေရာများစွာတို့၌ ဟောကြားတော် မူသည်၊ အထူးအားဖြင့် တေဘုမ္မကကုသိုလ်ပြရာအပိုင်း ကာမာဝစရကုသိုလ်အခန်း လောကုတ္တရာကုသိုလ်အခန်းတို့၌ပင် “ဆန္ဒာဓိပတေယျ ́ဟု အမည်အားဖြင့် ထင်ရှားစွာ ဖော်ပြထားသည်ကို သတိပြုအပ်လှသည်။ ယင်းတို့ကို သေချာစွာ စိစစ်ပြနေပါက အဘိဓမ္မာကျမ်းကြီး တကျမ်းမျှ ကျယ်ဝန်းသွားပေမည်၊ ဤနိဒါန်း၌ကား ဓမ္မသင်္ဂဏီကျမ်းကို လေးလေးနက်နက် လေ့လာသင် ကြားလိုသူတို့အတွက် လေ့လာပုံ လေ့လာနည်း အရိပ်အမြွက်မျှကိုသာ ဖော်ထုတ်ပြလိုက်ရခြင်း ဖြစ်ပါသည်။ မေတ္တာဖြင့် Thein Naing Ohn (19.1.2020) Sunday မာတိကာကျမ်း ရှင်းလင်းချက် အကျဉ်းချုပ် မာတိကာကျမ်း ရှင်းလင်းချက် အကျဉ်းချုပ် မာတိကာသည် အဘိဓမ္မာတရားတော်၏ ပထမဆုံးကျမ်းဖြစ်သည့် ဓမ္မသင်္ဂဏီကျမ်း၏ မာတိကာဖြစ်ရုံမက အဘိဓမ္မ ရ ကျမ်းလုံး၏ မာတိကာလည်းဖြစ်ပါသည်။ အဘိဓမ္မာဟုဆိုရာတွင် -- ဓမ္မအရ သုတ္တန်၊ အဘိဓမ္မာ နှစ်မျိုးနှင့်ဆက်ဆံခဲ့ရာ၊ “အဘိ” သဒ္ဒါမှာ လွန်ကဲမှု၊ ထူးဆန်းမှုကို ဟောသဖြင့်၊ သုတ္တန်ထက် လွန်ကဲ ထူးဆန်းစွာ ဟောထားသော အဘိဓမ္မာ (၇) ကျမ်းသည် အဘိဓမ္မာမည်ပါသည်။ အဘိဓမ္မာ (၇) ကျမ်း ရှိပါသည်။ (၁) ဓမ္မသင်္ဂဏီကျမ်း။ ။ ဓမ္မအားလုံးကို မာတိကာသဖွယ်စုပေါင်း၍ ဟောထားသောကျမ်း။ (၂) ဝိဘင်္ဂကျမ်း။ ။ ဓမ္မအပေါင်းကို ခွဲခြားစိတ်ဖြာဝေဖန်သုံးသပ်၍ ဟောထားသောကျမ်း။ (၃) ဓာတုကထာကျမ်း။ ။ ဓမ္မအပေါင်းကို ဓာတ်ခွဲပြ၍ ဟောထားသောကျမ်း။ (၄) ပုဂ္ဂလပညတ္တိကျမ်း။ ။ ခွဲခြားစိတ်ဖြာထားသော ဓမ္မနှင့်ဓာတ်ကို ပုဂ္ဂိုလ်ပေါ်တင်ပြီး ပြသဟောထားသောကျမ်း။ (၅) ကထာဝတ္ထုကျမ်း။ ။ ဓမ္မ၊ ဓာတု၊ ပုဂ္ဂလတို့၌ ယုံမှား သံသယများကို ဖြေရှင်းဟောထားသောကျမ်း။ (၆) ယမကကျမ်း။ ။ ဓမ္မတို့ကို ပုဂ္ဂိုလ် စသည်ဖြင့် …၊ အစုံအစုံ တွဲ၍ ဟောထားသောကျမ်း။ (၇) ပဋ္ဌာန်းကျမ်း။ ။ ပရမတ္ထ နှင့် သစ္စာတရားတို့၏ အခြေခံအကြောင်း၊ အကျိုး၊ ဆက်စပ်ကျေးဇူးထောက်ပံ့ပုံ တို့ကို ဟောကြားသောကျမ်း တို့ဖြစ်ပါသည်။ အတုမရှိသော သဗ္ဗညုအဖြစ်သို့ရောက်တော်မူသော မြတ်စွာဘုရားသည် လူ နတ် ဗြဟ္မာ သတ္တဝါတို့၏ အကျိုးစီးပွားကိုသာဆောင်တော်မူလျက်၊ ဘုရားဖြစ်တော်မူ၍ ခုနှစ်ဝါမြောက်ရောက်သောကာလ၊ သာဝတ္ထိပြည်၏အနီး၊ ကဏ္ဍအမည်ရှိသော ဥယျာဉ်စောင့်သည် စိုက်အပ်သော သရက်ပင်အရင်း၌၊ တိတ္ထိတို့ကို နှိမ်နင်းခြင်းငှါ၊ ရေမီးအစုံအစုံ အစရှိသော တန်ခိုးပြာဋိဟာကိုပြတော်မူသောအဆုံး၌၊ သုံးဖဝါးသာနင်းသဖြင့် တာဝတိံသာနတ်ပြည်သို့ ကြွတော်မူ၍၊ ပင်လယ်ကသစ်ပင်၏ အရင်းခင်းထားအပ်သော၊ ပဏ္ဍုကမ္ဗလာကျောက်နေရာ ထက်၌၊ နေမင်းကဲ့သို့ တင့်တယ်စွာနေတော်မူလျက်၊ မယ်တော်ဖြစ်ခဲ့ဘူးသော “သန္တုသိတနတ်သား” ကို အကြီးအမှူးပြု၍၊ တစ်သောင်းသော စကြာဝဠာတိုက်မှ တစ်ညီတစ်ညွတ်တည်း စည်းဝေးလာကြကုန်သော နတ် ဗြဟ္မာအပေါင်းတို့အား၊ အစွမ်းသုံးပါးနှင့်ပြည့်စုံသော သဗ္ဗညုတဉာဏ်တော်ဖြင့် လူ နတ် နိဗ္ဗာန် သုံးတန်သော ချမ်းသာကို၊ ပေးတတ်စွာသော အဘိဓမ္မာဒေသနာတော်မြတ်ကို ဝါတွင်းသုံးလပတ်လုံး ဟောတော်မူခဲ့ပါသည်။ သဗ္ဗညုတဉာဏ်စွမ်းသုံးပါး (၁) သိသင့်သိထိုက်သော “ေဥယျဓမ်” တရားအလုံးစုံကို အကုန်အစင် အကြွင်းအကျန်မရှိ မှန်သော အတိုင်း သိမြင်တော်မူခြင်း။ (၂) “ဉေယျဓမ်” တရားတို့ကို ဖွင့်ဆိုဟောကြားတော်မူရာတွင် ဒေသနာနည်းအမျိုးမျိုးတို့ကို ဟုတ်မှန်သောအတိုင်း အကြွင်းမဲ့သိတော်မူနိုင်ခြင်း။ (၃) ဆုံးမထိုက်သောသတ္တဝါ၊ ကျွတ်ထိုက်သောသတ္တဝါတို့၏ အာသယ၊ အဇ္ဈာသယ၊ အနုသယ၊ အဓိမုတ္တိ၊ ဝါသနာ၊ စရိုက်၊ ရှေးကံ ရှေးပါရမီတို့ကို ဟုတ်မှန်သောအတိုင်း အကြွင်းအကျန်မရှိ သိတော်မူနိုင်ခြင်း။ ဤတွင် နိဒါန်းဆိုသည်မှာဘာလည်း သိစေရန် နိဒါန်းမိတ်ဆက်ကိုထည့်သွင်းပြောကြားလိုပါသည်။ နိဒါန်း ဒေသ၊ ကာလ၊ ပရိသတ် စသည်တို့ဖြင့် မထင်ရှားသည်ကို ထင်ရှားအောင်ပြတတ်၍ နိဒါန်း မည်ပါသည်။ နတ်ပြည်ဟူသော ဒေသ၊ ဝါတွင်းသုံးလပတ်လုံးဟူသော ကာလ၊ နတ် ဗြဟ္မာဟူသော တရားနာပရိသတ် တို့မှာ လွန်စွာ ထင်ရှားသဖြင့် အဘိဓမ္မာမှာ နိဒါန်းပြုလုပ်ဖွယ်ကိစ္စမရှိပါ။ အလိုရှိမူကား ခန္ဓာ၊ အာယတန၊ ဓာတ် စသည်တို့ကို အကြွင်းမဲ့သိရာဖြစ်သော မဟာဗောဓိသည်ပင် အဘိဓမ္မာနိဒါန်း မည်လေသည်။ နိဒါန်း ၂ ပါး အဓိဂမနိဒါန်း။ ။ အဘိဓမ္မာကို သိကြောင်း သဗ္ဗညုတဉာဏ်သည် အဓိဂမမည်၏။ သဗ္ဗညုတဉာဏ်ကိုရကြောင်း ပါရမီဆယ်ပါး စသည်သည် အဓိဂမနိဒါန်းမည်ပါသည်။ ဒေသနာနိဒါန်း။ ။ အဘိဓမ္မာကိုဟောစဉ် ဒေသနာဉာဏ်ဟုဆိုအပ်သော၊ သဗ္ဗညုတဉာဏ်သည် ဒေသနာမည်၏။ ထိုသဗ္ဗညုတဉာဏ်ကို ရကြောင်း ပါရမီဆယ်ပါး စသည်သည် ဒေသနာနိဒါန်းမည်ပါသည်။ (တစ်နည်း) အဓိဂမနိဒါန်း။ ။ နိယတ ဗျာဒိတ်ခံသည်မှ စ၍ ဗောဓိပင်နှင့်ရွှေပလ္လင်ကို ရသည်တိုင်အောင်သော ကာလသည်၊ အဓိဂမနိဒါန်းမည်၏။ ဒေသနာနိဒါန်း။ ။ ဗောဓိပင်နှင့်ရွှေပလ္လင်ကိုရသည်မှစ၍ ဓမ္မစကြာဟောကြားသည့်တိုင်အောင်သော ကာလသည်၊ ဒေသနာနိဒါန်းမည်ပါသည်။ (တစ်နည်း) အဘိဓမ္မာကို သိကြောင်း သဗ္ဗညုတဉာဏ်တော်သည် အဓိဂမနိဒါန်း၊ ဒေသ၊ ကာလ စသည်သည် ဒေသနာနိဒါန်း မည်၏။ နိဒါန်း ၃ ပါး ဒူရေနိဒါန်း။ ။ ဒီပင်္ကရာဘုရား၏ ခြေတော်ရင်းမှ တုသိသာနတ်ပြည်တိုင်အောင်သော ကာလသည် အဘိဓမ္မာ၏ ဝေးသောအကြောင်းဖြစ်၍ “ဒူရေနိဒါန်း” မည်၏။ အဝိဒူရေနိဒါန်း။ ။ တုသိတာ နတ်ပြည်မှ ဗောဓိမဏ္ဍိုင်တိုင်အောင်သော ကာလသည်၊ အဘိဓမ္မာ၏ မဝေးလွန်းသော အကြောင်းဖြစ်၍ “အဝိဒူရေနိဒါန်း” မည်၏။ သန္တိကေနိဒါန်း။ ။ “ကုသလာဓမ္မာ” စသည်ကို မဟောမီ “ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ” စသော စကားရပ်သည်၊ အဘိဓမ္မာ၏ နီးသော အကြောင်းဖြစ်၍ “သန္တိကေ” နိဒါန်း မည်ပါသည်။ (မာတိကာဒေသနာတော်ဖြစ်ထွန်းစေသည့် အကြောင်းရင်းအား ရှေးဆရာတော်မြတ်ကြီးများက၊ အဓိဂမနိဒါန်း၊ ဒေသနာနိဒါန်းတို့ဖြစ်၏ဟု မိန့်တော်မူခဲ့ပါသည်။) ကဏ္ဍ မာတိကာကျမ်းသည် (အဘိဓမ္မာ ရ ကျမ်းမှ) ဓမ္မသင်္ဂဏီကျမ်း၏ ကဏ္ဍလေးပါး ဖြစ်သည့် စိတ္တုပ္ပါဒ ကဏ္ဍ၊ ရူပ ကဏ္ဍ၊ နိက္ခေပကဏ္ဍ၊ အဋ္ဌကထာ ကဏ္ဍ တို့အနက် စိတ္တုပ္ပါဒ ကဏ္ဍ မှ ဖြစ်ပါသည်။ စိတ္တုပ္ပါဒကဏ္ဍဆိုသည်မှာ -- စိတ်၊ စေတသိက် စသည်တို့ကို ဝေဖန်ပြရာပါဠိရပ်သည် စိတ္တုပ္ပါဒကဏ္ဍ မည်ပါသည်။ စိတ္တုပ္ပါဒကဏ္ဍ တွင်လည်း ၂ ပါးရှိပါသည်။ မာတိကာ နှင့် ပဒဘာဇနီ တို့ဖြစ်ပါသည်။ ထို မာတိကာကျမ်းမှ တိကမာတိကာ နှင့် ဒုကမာတိကာ + သုတ္တန္တဒုက (ဒုက် ၄၂) ဟု နှစ်မျိုးကွဲပြားသွားပြီး၊ တိကမာတိကာတွင် ကုသလတိက် စသည် (၂၂) တိက်၊ ဒုကမာတိကာတွင် ဟေတု .. စသည် (ဒုက် ၁၀၀) ရှိပါသည်။ ဒုကမာတိကာတွင် သုတ္တန္တဒုက (ဒုက် ၄၂) ကို အရှင်သာရိပုတ္တရာမှဟော၍ အဘိဓမ္မာ၏ မာတိကာမမည်ပါ။ မာတိကာ ၃ မျိုး ရှိပါသည်။ (၁) တိကမာတိကာ (တိက်)၊ ဒုကမာတိကာ (ဒုက်)၊ သုတ္တန္တမာတိကာ တို့ဖြစ်ပါသည်။ အဘိဓမ္မာမာတိကာမှ တိက်၊ ဒုက်များမှာ ဘုရားဟောဖြစ်၍ အဘိဓမ္မာ မာတိကာဖြစ်ပြီး၊ အင်္ဂုတ္တိုရ် သုတ် ပါထေယျ များမှ ယူ၍ ဟောထားသော သုတ္တန္တမာတိကာများမှာ အရှင်သာရိပုတ္တရာဟော၍ အဘိဓမ္မာမာတိကာမမည်ဟူဆိုပါ သည်။ တိကမာတိကာ (တိက်) ။ ။ ပရမတ္ထတရားတို့ကို သုံးဖို့သုံးစုပြု၍ (သုံးပဒ)ဖြင့် ဟောရာ ဟောကြောင်းဖြစ်သော သဒ္ဒါအစဉ်ကို “တိက်” ဟုခေါ်ပါသည်။ ထိုသို့ ပရမတ္ထတရားတို့ကို သုံးပုံ သုံးစု ပြု၍ သုံးပုဒ် (သုံးပဒ) ဖြင့် ဟောထားသော မာတိကာသည် “တိကမာတိကာ” မည်၏။ ဒုကမာတိက (ဒုက်) ။ ။ ပရမတ္ထတရားတို့ကို နှစ်ဖို့ နှစ်စုပြု၍ (နှစ်ပဒ)ဖြင့် ဟောရာ ဟောကြောင်းဖြစ်သော သဒ္ဒါအစဉ်ကို “ဒုက်” ဟုခေါ်ပါသည်။ ထိုသို့ ပရမတ္ထတရားတို့ကို နှစ်ပုံနှစ်စုပြု၍ နှစ်ပုဒ် (နှစ်ပဒ) ဖြင့် ဟောထားသော မာတိကာသည် “ဒုကမာတိကာ” မည်ပါသည်။ တိကမာတိကာ၊ ဒုကမာတိကာ နှစ်ပါးတို့တွင် -- (၁) မှတ်ယူလွယ်သောကြောင့်လည်းကောင်း၊ (၂) နည်းသောအပြား ရှိသောကြောင့်လည်းကောင်း၊ တိကမာတိကာကို ရှေးဦးစွာ ဟောတော်မူပါသည်။ မြတ်စွာဘုရားသည် တိကမာတိကာ နှင့် ဒုကမာတိကာကျမ်းများတွင် ပါဝင်သောဓမ္မများကို အောက်အချက်ဖြင့် ပိုင်းခြားဝေဖန်ထားသည်ကို တွေ့ရပါသည်။ (၁) ခန္ဓာ ၅ ပါး၊ (၂) အာယတန ၁၂ ပါး၊ (၃) ဓာတ် ၁၈ ပါး၊ (၄) သစ္စာ ၄ ပါး တို့ ဖြစ်ပါသည်။ ထို့ကြောင့် ခန္ဓာ၊ အာယတန၊ ဓာတ်၊ သစ္စာဖွဲ့ပုံကို ဦးစွာလေ့လာရန် လိုအပ်ပါသည်။ ယခု ကျွန်တော်တို့ တိကမာတိကာမှ ဝိတက္ကတိက်အကြောင်းကို လေ့လာကြည့်ပါမည်။ ဝိတက္ကတိက်သည် ဈာန်စိတ် (၅) ပါး ခွဲခြားသတ်မှတ်ပုံ နှင့် ၎င်းတို့နှင့် ယှဉ်သော စေတသိက်၊ မယှဉ်နိုင်သောစေတသိက်များကို သိရှိစေရန်၊ အဆင့်မြင့်သော ဈာန်စိတ်များကို ကျင့်ကြံပွားများသည့်အခါ ဝိတက်၊ ဝိစာရစသည့် အကြမ်းစားစေတသိက်များကို မည်သို့ပယ်ဖျောက်သွားပုံကို သိရှိစေရန် ဟောကြားခြင်းဖြစ်ပါသည်။ ထို ဝိတက္ကတိက်တွင် ပထမပဒ၊ ဒုတိယပဒ၊ တတိယပဒ ဟူ၍ ပဒ (၃) ခု ရှိပါသည်။ ထိုသုံးပါးတို့တွင် ပထမပဒ ဖြစ်သော “သဝိတက္ကသဝိစာရာဓမ္မာ” (ဝိတက်နှင့်လည်းတကွ ဝိစာရနှင့်လည်း တကွဖြစ်ကုန်သောတရား) ၊ ဒုတိယပဒ “အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တာဓမ္မာ” ( ဝိတက်ကားမရှိ ဝိစာရမျှသာ ရှိကုန်သောတရား) ၊ တတိယပဒ “အဝိတက္က အဝိစာရာဓမ္မာ” ( ဝိတက်လည်းမရှိ၊ ဝိစာရလည်းမရှိကုန်သောတရား) ဟူ၍ဖြစ်ပါသည်။ ဝိတက္ကတိက်၌ ဝိတက် ဝိစာရ ၂ ပါး နှင့် ယှဉ်သောတရားကို ပဌမပုဒ်ဝယ် ဟောတော်မူသည်။ ထို့ကြောင့် ဝိတက်သည် ဝိစာရနှင့်ကား ယှဉ်၏။ တစ်ခုတည်းသာ ဖြစ်၍ ဝိတက်နှင့်မယှဉ်နိုင်၊ ဝိစာရလည်း ဝိတက်နှင့်ကား ယှဉ်၏၊ တစ်ခုတည်းသာဖြစ်၍ ဝိစာရနှင့် မယှဉ်နိုင်၊ ထိုသို့ သမ္ပယုတ် တပါးမူကားရ၍၊ ၂ ပါး မရလေသောကြောင့် ဝိတက် ဝိစာရ ကြဉ်သော စေတသိက် ပညာသ(ဝိတက်ဝိစာရကြဉ်သောစေတသိက် ၅၀) သာ ကောက်ရပါသည်။ ဒုတိယပုဒ်၌ကား ဝိစာရ တစ်ပါးနှင့် ယှဉ်သည်ကိုသာ ဟောတော်မူပါသည်။ ဝိတက်လည်း ပဌမပုဒ်၏အရ ဝိစာရ ပဉ္စပညာသ နှင့် ယှဉ်သည့်ကာလ ဝိစာရ နှင့် သမ္ပယုတ် ဖြစ်ကောင်းသောကြောင့် ပဌမပုဒ်၏အရနှင့် သမ္ပယုတ် ဖြစ်သော ဝိတက် ပဉ္စပညာသ (သဝိတက္ကသဝိစာရစိတ် ၅၅ ပါး၌ ရှိသော ဝိတက်စေတသိက် ၅၅ ပါး) ရ၏။ တတိယပုဒ်၌ကား ဝိတက် ဝိစာရ ၂ ပါးနှင့်မယှဉ်သည်ကို ဟောတော်မူသောကြောင့် ဒုတိယပုဒ်၏ အရနှင့် သမ္ပယုတ်ဖြစ်သော ဝိစာရလည်း ၂ ပါးနှင့်ပင် မယှဉ်လေရကား ဝိစာရ ဧကာဒသ(ဒုတိယဈာန်စိတ် ၁၁ ပါး၌ရှိသော ဝိစာရစေတသိက် ၁၁ ပါး) ကို ပြန်၍ ကောက်ရပြန်သည်။ (ဤကား စိတ္တေန သမမုဒ္ဒိသေ သင်္ဂြိုဟ်၌ ဆိုသည်နှင့်အညီ ဝိတက် ဝိစာရကို ပဉ္စပညာသ၊ ဧကာဒသ ဆိုပါသည်။) (ဝိတက္ကတိက်နှင့်ပတ်သက်၍ အရှင်ဝရတေဇော အရှင်မြတ်စီရင်တော်မူအပ်သော တိကမာတိကာ အရကောက်ကျမ်းမှ မှတ်ချက်ကို ထုတ်နှုတ်ဖော်ပြလိုပါသည်။) (ဝိတက္ကတိက်၌ ဝိတက်သည် ဝိတက်နှင့်တကွဖြစ်သည် မဆိုကောင်း၊ ဝိတက်၌ ဝိတက်ရှိသည် မဆိုကောင်း။ ဝိစာရသည် ဝိစာရနှင့်တကွဖြစ်သည် မဆိုကောင်း၊ ဝိစာရ၌ ဝိစာရရှိသည် မဆိုကောင်း။ ဝိတက်သည် ဝိစာရနှင့်တကွ ဖြစ်၏၊ ဝိစာရသည် ဝိတက်နှင့်တကွဖြစ်၏။ ဝိတက်ဟူသမျှသည် သဝိစာရချည်း၊ ဝိစာရမှာ အချို့ ဝိတက်ရှိ၏၊ အချို့မရှိ ၂ ပါးတည်း။) ဟူ၍ဖြစ်ပါသည်။ အဘယ်၌ ရှိ၍ အဘယ်၌ မရှိသနည်း။ ဒွေပဉ္စဝိညာဉ် ၁ဝ ကြဉ်သော ကာမစိတ် ၄၄ ခု၊ ပဌမဇ္ဈာန် ၁၁ ခု၌ ဝိစာရဖြစ်သောအခါ ဝိတက်ရှိ၏။ ဒုတိယဇ္ဈာန် ၁၁ ခု၌ ဝိစာရဖြစ်သောအခါ ဝိတက်မရှိ။ ပဌမပုဒ်က ကြဉ်သော ဝိတက် စေတသိက် ၅၅ ခုသည် အဝိတက္က သဝိစာရ ဖြစ်သောကြောင့် ဒုတိယပုဒ်သို့ သွင်းပါသည်။ ဒုတိယပုဒ်က ဝိစာရစေတသိက် ၁၁ ခုသည် အဝိတက္က အဝိစာရ ဖြစ်သောကြောင့် တတိယပုဒ်သို့ သွင်းပါသည်။ ပဌမပုဒ်က ကြဉ်သော ဝိစာရစေတသိက် ၅၅ ခုသည် သဝိတက္က အဝိစာရ ဖြစ်သောကြောင့် တိက်မုတ်ထုတ်ရပါမည်။ ဝိတက် စေတသိက် ၅၅ ခုတွင် လောကီ၌ ယှဉ်သော ဝိတက် ၄ရ ခုသည် ဒုက္ခသစ္စာ၊ မဂ်၌ ယှဉ်သော ဝိတက် ၄ ခုသည် မဂ္ဂသစ္စာ၊ ဖိုလ်၌ရှိသော ဝိတက် ၄ ခုသည် သစ္စဝိမုတ်။ ဝိစာရ ၁၁ ခုမှာလည်း ၎င်းနည်း ၃ ချက်အတိုင်းပင် ခွဲရလေသည်။ စေတသိက်ယှဉ်ပုံကိုပြောပါမည်။ သောဘနစေတသိက် ၂၅ + အညသမန်း စေတသိက် ၁၃ = စေတသိက် ၃၈ အများဆုံးယှဉ်နိုင်ပါသည်။ ဝိရတီ၊ အပ္ပမညာတို့ယှဉ်ရာစိတ်၌ ပါ မပါ သတိပြု၍ ၃၈ မှ နှုတ်ယူရပါသည်။ အဟိတ်စိတ်တို့တွင် ဆန္ဒကြဉ်အညသမန်းစေတသိက် ၁၂ သာ အများဆုံးယှဉ်နိုင်ပါသည်။ အကုသိုလ်ဆိုင်ရာတွင် -- အကုသိုလ်စေတသိက် ၁၄ + အညသမန်း စေတသိက် ၁၃ = စေတသိက် ၂ရ အများဆုံးယှဉ်နိုင်ပါသည်။ ဝိတက္ကတိက်သည် စေတသိက်သက်သက်၊ နာမ်တရားကိုသာ တိက်မုတ်ထုတ်သော တိက်ဖြစ်ပါသည်။ မဂ္ဂင်တရားကိုယ် ၈ပါး/ ရပါး မဂ်ပထမဈာန်၌ -- သမ္မာဒိဋ္ဌိ၊ သမ္မာသင်္ကပ္ပ၊ သမ္မာဝါစာ၊ သမ္မာကမ္မန္တ၊ သမ္မာအာဇီဝ၊ သမ္မာဝါယာမ၊ သမ္မာသတိ၊ သမ္မာသမာဓိ ဟုဆိုအပ်သော မဂ္ဂင်တရားကိုယ် (၈) ပါး ယှဉ်ပါသည်။ မဂ်ဒုတိယဈာန်စသည်၌ -- သမ္မာသင်္ကပ္ပမဂ္ဂင် (ဝိတက်) မယှဉ်သောကြောင့်၊ သမ္မာသင်္ကပ္ပကြဉ် (၇)ပါး ယှဉ်ပါသည်။ မဂ္ဂင်တရားကိုယ် ၈ပါး၊ ရပါး အရမှာ -- မဂ္ဂင် ၈ပါး နှင့် ယှဉ်သော မဂ်မထမဈာန်ကိုရည်၍ (၈)ပါး။ ဝိတက်တည်းဟူသော သမ္မာသင်္ကပ္ပ နှင့် မယှဉ်သော မဂ်ဒုတိယဈာန် စသည်ကို ရည်၍ (၇) ပါး ဖြစ်ပါသည်။ မဂ်စိတ္တုပ္ပါဒ် ၂၉ မဂ်စိတ် (မဂ်ပထမဈာန်စိတ်)၌ အပ္ပမညာကြဉ်စေတသိက် ၃၆ ပါး ယှဉ်၏။ ယင်း စေတသိက် ၃၆ ပါးတို့တွင် သမ္မာဒိဋ္ဌိစသော မဂ္ဂင်တရားကိုယ် စေတသိက် ၈ပါးသည် မဂ္ဂသစ္စာဖွဲ့ပြီး ဖြစ်သောကြောင့် ၃၆ ပါး မှ ၈ပါး နှုတ်သော် (အပ္ပမညာကြဉ်စေတသိက် ၃၆ - မဂ္ဂင်တရားကိုယ် စေတသိက် ၈ပါး = စေတသိက် ၂၈ပါး) စေတသိက် ၂၈ ပါး ကျန်ပါသည်။ မဂ်စိတ် ၄ခုတို့မှာ အာရမ္မဏဝိဇာနနလက္ခဏာအားဖြင့် တူကြ၍၊ မဂ်စိတ်တို့ကို တစ်ခုပြုပြီး ယှဉ်ဘက်စေတသိက် ၂၈ နှင့် ပေါင်းသော် (မဂ်စိတ္တုပ္ပါဒ် ၂၉) ဖြစ်လေသည်။ (ယင်းမဂ်စိတ္တုပ္ပါဒ် ၂၉ သည် လောကုတ္တရာကုသိုလ်ဖြစ်၏။ လောကီတရားများမဟုတ်ကြ၍ ဒုက္ခသစ္စာ၊ သမုဒယသစ္စာမထိုက်။ မဂ်စိတ် ၄ ခု၌ ရှိသော မဂ္ဂင်တရားကိုယ် ၈ပါးကသာ မဂ္ဂသစ္စာ ထိုက်သောကြောင့်၊ မဂ္ဂသစ္စာလည်း မထိုက်။ နိဗ္ဗာန်လည်း မဟုတ်၍ နိရောဓသစ္စာလည်းမထိုက်။ သို့ဖြစ်၍ သစ္စာဝိမုတ်ထုတ်ပါသည်။) ဖိုလ်စိတ္တုပ္ပါဒ် ၃၇ ဖိုလ်ပထမဈာန်စိတ်၌ အပ္ပမညာကြဉ်စေတသိက် ၃၆ပါး ယှဉ်၏။ ၎င်းဖိုလ်စိတ်၌ ယှဉ်သော မဂ္ဂင်တရားကိုယ် ၈ပါး မှာ မဂ္ဂသစ္စာ ဖွဲ့မရပါ။ ဖိုလ်စိတ်တို့မှာ အာရမ္မဏဝိဇာနနလက္ခဏာအားဖြင့်တူကြ၍ ဖိုလ်စိတ် ၄ခုကို တစ်ခုပြုပြီး၊ ယှဉ်ဘက် စေတသိက် ၃၆ နှင့် ပေါင်းလျှင် ဖိုလ်စိတ္တုပ္ပါဒ် ၃ရ ဖြစ်လေသည်။ ယင်းဖိုလ်စိတ္တုပ္ပါဒ် ၃ရ သည် လောကုတ္တရာဝိပါက်ဖြစ်၏။ လောကီမဟုတ်၍ ဒုက္ခသစ္စာမထိုက်၊ သမုဒယသစ္စာလည်းမထိုက်ပါ။ မဂ်စိတ် ၄ခု၌ ရှိသော မဂ္ဂင်တရားကိုယ် ၈ပါးသည်သာ မဂ္ဂသစ္စာထိုက်၏။ ထို့ကြောင့် မဂ္ဂသစ္စာလည်းမထိုက်။ နိဗ္ဗာန်လည်းမဟုတ်၍ နိရောဓသစ္စာလည်း မထိုက်။ ထို့ကြောင့် သစ္စာဝိမုတ်ဖြစ်ပါသည်။ သစ္စာဝိမုတ် မဂ်စိတ္တုပ္ပါဒ် ၂၉၊ ဖိုလ်စိတ္တုပ္ပါဒ် ၃ရ တို့သည် လောကုတ္တရာကုသိုလ်နှင့် လောကုတ္တရာဝိပါက်တရားများဖြစ်ကြရာ၊ လောကီတရားများမဟုတ်သောကြောင့် ဒုက္ခသစ္စာ၊ သမုဒယသစ္စာမထိုက်။ မဂ္ဂသစ္စာထိုက်ရန်မှာ မဂ်စိတ် ၄ပါး၌ ရှိသော မဂ္ဂင်တရားကိုယ် ၈ပါးကသာ ထိုက်သဖြင့် မဂ္ဂသစ္စာလည်းမထိုက်ပါ။ နိဗ္ဗာန်လည်း မဟုတ်၍ နိရောဓသစ္စာလည်း မထိုက်ပါ။ ဤကဲ့သို့ သစ္စာလေးပါးလုံးမထိုက်သောကြောင့် သစ္စာဟူသောအရေအတွက်မှ လွတ်၍ သစ္စာဝိမုတ်သာ ဖြစ်ရပါသည်။ (မှတ်ချက်။ ။ ကျန်သည့် ခန္ဓာ အာယတန ဓာတ် သစ္စာဖွဲ့ပုံများကို ဇယားတွင်ကြည့့်ပါ။) ကျမ်းကိုး။ ။ University of Abhidhamma ၊ ဆရာမကြီး Dr. ဒေါ်ဝင်းမြင့်သိန်း၏ တိကမာတိကာ ပို့ချစဉ် မှတ်စု၊ ရွှေညဝါဦးသုန်၏ ပထမငယ်တန်းဆိုင်ရာ မာတိကာဓာတုကထာ အမှတ် ၂၊ အရှင်ဝရတေဇော အရှင်မြတ် စီရင်တော်မူအပ်သော တိကမာတိကာ အရကောက်ကျမ်း တို့မှ ထုတ်နှုတ်ဖော်ပြပါသည်။ ဟေတုဒုက ဟေတုဒုက ဟေတုဂေါစ္ဆကတွင် (၁) ဟေတုဒုက် (၂) သဟေတုကဒုက် (၃) ဟေတုသမ္ပယုတ္တဒုက် (၄) ဟေတု သဟေတုကဒုက် (၅) ဟေတု ဟေတုသမ္ပယုတ္တဒုက် (၆) န ဟေတု သဟေတုကဒုက်အားဖြင့် ၆ ပါး အပြားရှိပါသည်။ ထို ၆ ပါးတို့တွင် ဟေတုဒုက်ကို ရှေးဦးစွာဟောတော်မူပါသည်။ ပါဠိတော်နှင့် အနက် ၁။ (ပ) ဟေတူ - ဟိတ်မည်ကုန်သော၊ ဓမ္မာ၊ (သံဝိဇ္ဇန္တိ)။ (ဒု) န ဟေတူ - ဟိတ်မမည်ကုန်သော (ဝါ) ဟိတ်မှ တပါးကုန်သော ၂။ (ပ) သဟေတုကာ - သမ္ပယုတ်စိတ် ရှိကုန်သော၊ (ဒု) အဟေတုကာ - သမ္ပယုတ်ဟိတ် မရှိကုန်သော၊ ၃။ (ပ) ဟေတုသမ္ပယုတ္တာ - ဟိတ်နှင့် ယှဉ်သော၊ (ဒု) ဟေတုဝိပ္ပယုတ္တာ - ဟိတ်နှင့် မယှဉ်ကုန်သော၊ ၄။ (ပ) ဟေတူ စေ၀ - ဟိတ်လည်း မည်ကုန်သော၊ သဟေတုကာ စ - သမ္ပယုတ်ဟိတ်လည်း ရှိကုန်သော၊ (ဒု) သဟေတုကာ စေ၀ - သမ္ပယုတ်ဟိတ်လည်း ရှိကုန်သော၊ န စ ဟေတူ - ဟိတ်လည်း မမည်ကုန်သော၊ ၅။ (ပ) ဟေတူ စေ၀ - ဟိတ်လည်း မည်ကုန်သော၊ ဟေတုသမ္ပယုတ္တာ စ - စိတ်နှင့်လည်း ယှဉ်ကုန်သော၊ (ဒု) ဟေတုသမ္ပယုတ္တာ စေ၀ - ဟိတ်နှင့်လည်း ယှဉ်ကုန်သော၊ န စ ဟေတူ - ဟိတ်လည်း မမည်ကုန်သော၊ ၆။ (ပ) န ဟေတူ ခေါ ပန - ဟိတ်မမည်ကုန်သော၊ သဟေတူကာပိ - သမ္ပယုတ်ဟိတ်လည်း ရှိကုန်သော၊ (ဒု) န ဟေတူ ခေါ ပန - ဟိတ်မမည်ကုန်သော၊ အဟေတုကာပိ - သမ္ပယုတ်ဟိတ်လည်း မရှိကုန်သော၊ တို့ဖြစ်ပါသည်။ ယခု ဖော်ပြပေးလိုသော တရားမှာ --- ၁။ (ပ) ဟေတူ - ဟိတ်မည်ကုန်သော။ (ဒု) နဟေတူ - ဟိတ်မမည်ကုန်သော (ဝါ) ဟိတ်မှတစ်ပါးကုန်သော။ ၂။ (ပ) သဟေတုကာ - သမ္ပယုတ်ဟိတ် ရှိကုန်သော။ (ဒု) အဟေတုကာ - သမ္ပယုတ်ဟိတ်မရှိကုန်သော။ တို့ဖြစ်ပါသည်။ ဟေတူဓမ္မာ (ဟိတ်မည်ကုန်သောတရား) ၏ အရကား -- ဟေတု - ဟိတ်မည်သောတရားများမှာ လောဘ၊ ဒေါသ၊ မောဟ၊ အလောဘ၊ အဒေါသ၊ အမောဟအားဖြင့် ဟိတ် ၆ ပါးတို့ ဖြစ်ကြသည်။ (ကြွင်းသော ပရမတ္တတရားများကား နဟေတူ - ဟိတ်မမည်သောတရားများ ဖြစ်ကြသည်။) (ဇယားတွင်ယှဉ်ကြည့်နိုင်ပါသည်။) နဟေတူဓမ္မာ (ဟိတ်မမည်ကုန်သောတရား) ၏ အရကား -- စိတ် ၈၉ ပါး၊ ဟိတ် ၆ ပါးကြဉ် စေတသိက် ၄၆ ပါး၊ ရုပ် ၂၈ ပါး၊ နိဗ္ဗာန် တို့ဖြစ်သည်။ သဟေတုကာဓမ္မာ (သမ္ပယုတ်ဟိတ်ရှိကုန်သောတရား) သဟေတုက(ဟေတုသမ္ပယုတ္တ) ဟိတ်နှင့်ယှဉ်သောတရားများကား သဟိတ်စိတ် ၇၁ ပါး၊ မောဟမူဒွေ၌ မောဟကြဉ်သော စေတသိက် ၅၂ ပါးတို့တည်း ။ (ကြွင်းသော ပရမတ္တတရားများသည် အဟေတုက - ဟေတုဝိပ္ပယုတ္တ ဟိတ်နှင့် မယှဉ်သောတရားတို့မည်၏။) (ဇယားတွင်ယှဉ်ကြည့်နိုင်ပါသည်) မောဟမူဒွေ၌ မောဟမှာ အခြားယှဉ်ဖက်သမ္ပယုတ်ဟိတ် မရှိ၍ သဟေတုက ဟေတုသမ္ပယုတ္တ မမည်နိုင်ချေ။ အဟေတုက ဟေတုဝိပ္ပယုတ္တမျှသာ ဖြစ်ပေသည်။ ထို့ကြောင့် ၄င်းကို သဟေတုကအရ ဟေတုသမ္ပယုတ္တအရတို့၌ ကြဉ်၍၊ အဟေတုက အရ ဟေတုဝိပ္ပယုတ္တအရတို့၌ ထည့်သွင်းကောက်ရသည်။ ထိုမောဟမူဒွေ၌ မောဟကိုကြဉ်သော်လည်း လောဘမူ၊ ဒေါသမူတို့၌ ယှဉ်သော မောဟ ကျန်နေသေးသောကြောင့် စေတသိက်အရေအတွက် မလျော့တော့ချေ။ ၅၂ ပါးပင် ကျန်ရှိနေပေသည်။ အဟေတုကာဓမ္မာ (သမ္ပယုတ်ဟိတ်မရှိကုန်သောတရား) ဒုတိယပုဒ်၏အရကား အဟိတ်စိတ် ၁၈ ပါး၊ ဆန္ဒကြဉ်သော အညသမာန်းစေတသိက် ၁၂ ပါး၊ မောဟမူဒွေ၌မောဟ၊ ရုပ် ၂၈ ပါး၊ နိဗ္ဗာန်ရ၏။ မာတိကာနှင့်ပတ်သက်၍ နောက်ထပ် အခြေခံ သိမှတ်ဖွယ် တစ်ချို့ထပ်ဖော်ပြပေးလိုပါသည်။ နိဗ္ဗာန်ကို ခန္ဓဝိမုတ် ထုတ်ခြင်းအကြောင်း ပစ္စုပ္ပန်၊ အတိတ်၊ အနာဂတ်၊ အဇ္စျတ္တ၊ ဗဟိဒ္ဓ၊ ဒူရ၊ အာသန္န၊ ဟီန၊ ပဏီတ၊ သြဠာရိက၊ သုခုမ ဟူသော ၁၁ ပါးသော အပြားတို့ မရှိသောကြောင့် (ဝါ) ၁၁ ပါးသော အပြားတို့ မရှိသည်ဖြစ်၍ ပေါင်း၍ မရသောကြောင့် နိဗ္ဗာန်သည် ခန္ဓာဟူသော အရေအတွက်မှ လွတ်ပါသည်။ သစ္စာဝိမုတ်ဖြစ်သော မဂ်စိတ္တုပ္ပါဒ်၊ ဖိုလ်စိတ္တုပ္ပါဒ် ယူနည်း စိတ်၊ စေတသိက် နှစ်ပါးလုံးကိုပင် ဤနေရာ၌ စိတ္တပ္ပါဒ်ဟု ခေါ်ပါသည်။ မဂ်စိတ်လေးခု၌ စေတသိက် ၃၆ ပါး ယှဉ်သည်။ ယင်း ၃၆ ပါးတို့တွင် သမ္မာဒိဋ္ဌိ စသော စေတသိက် ၈ ပါးကို မဂ္ဂသစ္စာ ဖွဲ့ပြီး ဖြစ်သောကြောင့် စေ ၃၆ ပါးထဲမှ ထိုစေတသိက် ၈ ပါးကို နှုတ်ရပါသည်။ ၂၈ ပါး ကျန်၏။ ထိုစေတသိက် ၂၈ ပါးထဲသို့ မဂ်စိတ်လေးခုကို အာရုံကို သိခြင်း (အာရမ္မဏဝိဇာနန) လက္ခဏာအားဖြင့် တူသောကြောင့် တစ်ခုတည်း ပြု၍ ထည့်သောကြောင့် မဂ်စိတ္တုပ္ပါဒ် ၂၉ ခု ဖြစ်သည်။ ဖိုလ်စိတ်လေးခု၌လည်း စေတသိက် ၃၆ ပါး ယှဉ်၏။ ယင်း ၃၆ ပါး၌ ရှိသော သမ္မာဒိဋ္ဌိ စသော မဂ္ဂင်တရားကိုယ် စေတသိက် ၈ ပါးကို မဂ္ဂသစ္စာ မဖွဲ့ထားသောကြောင့် မနှုတ်ရပါ။ ထိုစေတသိက် ၃၆ ပါးထဲသို့ ဖိုလ်စိတ်လေးခုကို အာရုံကို သိခြင်း (အာရမ္မဏဝိဇာနန) လက္ခဏာအားဖြင့် တူသောကြောင့် တစ်ခုတည်း ပြု၍ ထည့်သောအခါ ဖိုလ်စိတ္တုပ္ပါဒ် ၃၇ ခု ဖြစ်လေသည်။ (ဤတွက်နည်းကို ဇယားထဲတွင်လည်း ထည့်ပေးထားပါသည်။) မဂ္ဂင် ရှစ်ပါး/ခုနှစ်ပါး ပထမစျာန်၌ ဝိတက် ဟူသော သမ္မာသင်္ကပ္ပမဂ္ဂင် ယှဉ်၏။ ဒုတိယစျာန် စသည်တို့၌ ဝိတက် မယှဉ်။ ထို့ကြောင့် ပထမစျာန်ကို ရည်၍ “ရှစ်ပါး” ၊ ဒုတိယစျာန် စသည်ကို ရည်၍ “ခုနှစ်ပါး” ဟု ဆိုပါသည်။ ခန္ဓဝိမုတ် တရားကို သစ္စာဖွဲ့လျှင် -- ခန္ဓဝိမုတ် ဖြစ်သော နိဗ္ဗာန်သည် နိရောဓသစ္စာမည်ပါသည်။ သစ္စာဝိမုတ် တရားကို ခန္ဓာဖွဲ့လျှင် -- မဂ်စိတ္တုပ္ပါဒ် ၂၉ ခု၊ ဖိုလ်စိတ္တုပ္ပါဒ် ၃၇ ခု တို့တွင် = ဝေဒနာစေတသိက်သည ဝေဒနာက္ခန္ဓာ၊ သညာစေတသိက်သည် သညာက္ခန္ဓာ။ ဝေဒနာ သညာမှ ကြွင်းသော မဂ်စိတ္တုပ္ပါဒ် ၂၆ ခု၊ ဖိုလ်စိတ္တုပ္ပါဒ် ၃၄ ခုသည် သင်္ခါရက္ခန္ဓာ မည်ပါသည်။ မဂ်စိတ် ၄ ခု၊ ဖိုလ်စိတ် ၄ ခုသည် ဝိညာဏက္ခန္ဓာ မည်၏။ ဤသို့လျှင် ခန္ဓာအားဖြင့် လေးပါး ရလေသည်။ (မှတ်ချက်။ ။ဤသည်မှာ လေ့လာမိသမျှချရေးထားရုံမျှသာဖြစ်သဖြင့် ဆရာများသင်သကဲ့သို့ ပြည့်စုံမှု ရှိချင်မှရှိပါမည်။ သို့ရာတွင် --- ဟေတုဒုကကိုလေ့လာခြင်းအားဖြင့် ပရမတ္ထတရားလေးပါးတို့တွင် ဟိတ် ၆ ပါးနှင့် ယှဉ်ကုန်သောတရား၊ မယှဉ်သောတရားတို့ကို သိရှိနိုင်ရန်ရည်သန်၍ ဖော်ပြပေးလိုက်ခြင်းဖြစ်ပါသည်။ ဟေတူဓမ္မာ (ဟိတ်မည်ကုန်သောတရား) နဟေတူဓမ္မာ (ဟိတ်မမည်ကုန်သောတရား) သဟေတုကာဓမ္မာ (သမ္ပယုတ်ဟိတ်ရှိကုန်သောတရား) အဟေတုကာဓမ္မာ (သမ္ပယုတ်ဟိတ်မရှိကုန်သောတရား) တို့ကို လွယ်ကူစွာယှဉ်ကြည်နိုင်ရန် ဇယားတွင် ဖော်ပြပေးလိုက်ပါသည်။) မေတ္တာဖြင့် TNO (20.5.2018) ၀ီထိရှင်းတမ်း ၀ီထိရှင်းတမ်း ကျနော်ပဋ္ဌာန်းတရားတော်ကိုတင်လာတာ နိဿယပစ္စည်းနဲ့ပုရေဇာတပစ္စည်းတွေမှာ မဇ္စျိမာယုက ဆိုတဲ့ စကားလုံးကို ရှင်းပေးပေမယ့် ဝီထိပိုင်းမသင်ဖူးသူတွေအနေနဲ့ သေချာ မရှင်းသေးတာတွေ့ရတယ်။ ဒါနဲ့ကျနော်လည်း အဲဒါလေးနည်းနည်းထပ်ရှင်းပေးချင်တာနဲ့ ဒီပို့စ်ကို ဝီထိရှင်းတမ်းလို့ နာမည်ပေးလိုက်တယ်။ ဒါပေမယ့် အားလုံးစုံအောင်တော့ ရှင်းပြနိုင်မှာမဟုတ်သေးဘူး။ တစ်နေ့က မန္ဒာယုက၊ အမန္ဒာယုက၊ မဇ္စျိမာယုက အကြောင်းကို ပို့စ်တင်လိုက်ပေမယ့် စိတ်သက် ရုပ်သက် ဖြစ်တဲ့ စိတ္တက္ခဏ ၁၇ ချက်နဲ့ ခဏငယ် ၅၁ ချက် နဲ့ ရုပ်သက်ကို ကောင်းကောင်းနားမလည်သေးတာတွေ့ရတယ်။ ဒါကြောင့် ဒီနေ့ဝီထိကို နည်းနည်း ထပ်ပြည့်စုံသွားအောင် ရှင်းပေးချင်ပါတယ်။ ဒါပေမယ့် အကုန်လုံးတော့ မသွားနိုင်ဘူးပေါ့။ ပဉ္စဒွါရဝီထိချပုံလေးကိုပဲ သိသာရုံ ဖော်ပြပေးသွားမှာဖြစ်ပါတယ်။ အဲဒီတော့ ပထမဆုံး ဝီထိဆိုတဲ့ စကားလုံး အဓိပ္ပါယ်ကို နားလည်ရမယ်၊ စိတ်အစဉ်အတန်းကို ဝီထိလို့ ခေါ်တယ်၊ ဝီထိဆိုတာ အစဉ်အတန်းလည်းဟုတ်တယ်၊ လမ်းကိုလည်း ဝီထိလို့ ခေါ်တယ်နော်၊ အဲဒီလို အစဉ်အတန်းကို ဝီထိ၊ အဲဒီတော့ စိတ်အစဉ်အတန်းကို စိတ် ဝီထိလို့ ဒီလိုခေါ်မယ်။ အဲဒီတော့ အခု တစ်ခု သတိထားဖို့က စိတ်အစဉ်အတန်းလို့ ပြောပေမယ်လို့ တကယ်ကတော့ သူ့ခဏ၊ ခဏမှာ အစဉ်အတန်းရယ်လို့ရှိတာ မဟုတ်ဘူး၊ တစ်ခုပြီးရင် ပျောက်သွား၊ နောက်တစ်ခုက သူ့နေရာ၀င်ဖြစ်၊ နောက်တစ်ခုက သူ့နေရာမှာ၀င်ဖြစ်၊ အဲဒီလို သွားတယ်ပေါ့။ ဒါပေမယ့် သူတို့က one unit, one group လိုနေတဲ့အတွက်ကြောင့်မို့ သူတို့ကို တစ်စုသဘောထားပြီး လေ့လာရတယ်၊ ဒါကြောင့်မို့ စိတ်ဝီထိလို့ ခေါ်တာ၊ ဝီထိဆိုတော့ တစ်ခါတည်း မျက်စိထဲမှာ အတန်းကြီး မြင်ပြီးတော့ အတန်းကြီးအတိုင်း ဖြစ်နေတယ်လို့ ဒီလိုတော့ မယူဆရဘူးနော်။ ဥပါဒ်ခဏဆိုတာ ဖြစ်ဆဲအခိုက်အတန့် တစ်စုံတစ်ခု ဖြစ်ပေါ်လာရင် ဖြစ်ပေါ်လာတဲ့ အခိုက်အတန့်လေးကို ဥပါဒ်လို့ ခေါ်တယ်၊ ဒါကို မြန်မာလိုတိုတိုခေါ်ချင်ရင် ဖြစ်ခဏလို့ ခေါ်တယ်၊ ဥပါဒ်ခဏဟူ၍ဖြစ်စေ၊ ဖြစ်ခဏဟူ၍ဖြစ်စေ ခေါ်ကြမယ်။ ဌီခဏတဲ့၊ ဌီဆိုတာက တန့်ရပ်နေတာလို့ ဆိုလိုတယ်၊ တည်နေတဲ့ခဏ တန့်နေတဲ့ခဏကို ဌီ၊ ဖြစ်ပြီးတော့ နည်းနည်းလေး တန့်နေတယ်၊ ပြီးရင် သူပျက်မယ်၊ အဲဒီအလယ်ခဏကို တည်ဆဲခဏနော်၊ ဒါကို တည်ခဏလို့ ခေါ်ချင်လဲ ခေါ်ပေါ့လေ၊ တည်နဲ့ဌီနှင့်လည်းနီးနီးပါပဲ။ နောက်တစ်ခုကတော့ ဘင်ခဏတဲ့၊ ဘင်္ဂဆိုတာ ပျက်စီးတယ်ဆိုတဲ့ အဓိပ္ပါယ် ရှိတယ်၊ ပါဠိစကားမှာ၊ ဒါကြောင့်မို့ ချုပ်ဆဲခဏ ပျက်စီးတဲ့ ခဏကို ဘင်ခဏလို့ ခေါ်တယ်။ အဲဒီတော့ ဒီ ဆရာအများရဲ့ အယူအဆက အခုအတိုင်းပဲ ဖြစ်တယ်ဆိုတဲ့ အဓိပ္ပါယ်ထဲမှာ ဖြစ် တည် ချုပ် ဒီ ၃ မျိုး ပါတယ်လို့ ဒီလို ယူဆကြတယ်၊ အဲဒီတော့ ဝီထိပိုင်းကို လေ့လာတဲ့အခါကျတော့ အာရုံတွေ ဘာတွေကလည်း ပါလာလိမ့်မယ်၊ ဒီဝီထိက ဘယ်ကို အာရုံပြုတယ်တို့ ဘာတို့ပါလာတဲ့အခါကျတော့ ရုပ်သဘောနည်းနည်းပါတယ်၊ ဒါကြောင့်မို့ ရုပ်အသက်ဆိုတာကိုလည်း ဒီမှာ နားလည်ရမယ်၊့ ဝီထိလုပ်တဲ့အခါကျတော့ ဒီရုပ်သက်နှင့် တစ်ခါ ညှိရလိမ့်ဦးမယ်။ ရုပ်ကျတော့ ဘယ်လောက် အသက်ရှည်သတဲ့တုန်းဆိုတော့ စိတ္တက္ခဏ ၁၇ ချက် အသက်ရှည်တယ်တဲ့၊ ဒါဖြင့် ရုပ်က စိတ်ထက် အသက် ၁၇ ချက် ပိုပြီးတော့ အသက်ရှည်တယ်၊ သို့မဟုတ် အချုပ်နှေးတယ်လို့ ဆိုနိုင်တာပေါ့၊ စိတ်ကဖြစ်ပြီးချုပ်၊ ရုပ်ကဖြစ်ပြီး သူကနေလိုက်သေးတယ်။ အဲဒီတော့ စိတ္တက္ခဏ ၁၇ ချက်ဆိုရင် ခဏငယ် ဘယ်လောက်လဲ ၁၇×၃ = ၅၁ နော်၊ ခဏငယ် ၅၁ ချက်ပေါ့၊ ရုပ်က ခဏငယ် ၅၁ ချက် ရှည်တယ်၊ စိတ်က ခဏငယ် ၃ ချက်ပဲ ရှည်တယ်။ ဒါ စိတ်သက်နှင့် ရုပ်သက် ဒါမှတ်ထားရမယ်၊ စိတ်သက်နှင့် ရုပ်သက် သိပြီးတဲ့ နောက် ဝီထိ ၂ မျိုးကို တစ်ခါ သိရမယ်။ ပထမ တစ်ခုက ပဉ္စဒွါရဝီထိတဲ့၊ ဒုတိယတစ်ခုက မနောဒွါရဝီထိ။ အဲဒါကြောင့်မို့ ဝီထိပိုင်းမှာ သိသင့်သိထိုက်တဲ့ အချက်အလက်ကလေးတွေကို ပထမသိထားရမယ်။ အဘိဓမ္မာနဲ့ဝေးနေသူများအတွက် လိမ့်ပတ်လည်အောင် ဝီထိနဲ့ပတ်သက်လို့ အခေါ်အဝေါ်လေးတွေ က အစ သူတို့အမည်ခေါ်ပုံလေးတွေကနေ စပြန်သွားကြရင်ကောင်းမယ်ထင်တယ်နော်။ စိတ်အစဉ် ဝီထိစဉ်လေးကို ချရေးလိုက်မယ်ဆိုယင်တော့ “တီ၊ န၊ ဒ၊ ( ပ၊ စ၊ သံ၊ ဏ၊ ဝု၊ ဇ၊ ဇ၊ ဇ၊ ဇ၊ ဇ၊ ဇ၊ ဇ၊ ရုံ၊ ရုံ၊) ” ဆိုပြီး ဒီလိုလာပါတယ်။ ဒါက စက္ခုဒွါရ မြင်သိစိတ်ကလေးရဲ့ အစဉ်လေးပေါ့။ အတီတဘ၀င်၊ ဘ၀င်္ဂစလန၊ ဘ၀င်္ဂုပစ္ဆေဒ၊ ပဉ္စဒွါရာ၀ဇ္ဇန်း၊ စက္ခုဝိညာဏ်၊ သမ္ပဋိစ္ဆိုင်း၊ သန္တီရဏ၊ ဝုဋ္ဌော၊ ဇော ရ ကြိမ်၊ တဒါရုံ ၂ ကြိမ်၊ ထို့နောင် ဘ၀င် .. ။ အခု . . တီ ဆိုတဲ့ အတီတဘ၀င်ကနေ စာလုံးတစ်လုံးချင်းစီရဲ့ အဓိပ္ပါယ်ဖွင့်ဆိုချက်လေး တွေကို တစ်ခုစီ သွားရအောင် . . . ။ တီ = အတီတဘ၀င် = ပဉ္စာရုံများ ပဉ္စပသာဒ(ပဉ္စဒွါရ)မှာ မထင်မီ ရှေ့အဖို့၌ ဘ၀င်စိတ်များ ကြိုတင်ဖြစ်နေရာ ယင်း ပဉ္စာရုံများ ပဉ္စဒွါရ၌ အကြောင်းအားလျော်စွာ ထင်လာတတ်ပါတယ်။ ထိုသို့ ထင်လာရာ၌ အနည်းဆုံး စိတ္တက္ခဏ တစ်ချက်ခန့် ကာလကို လွန်ပြီးမှ ထင်လာနိုင်ပါတယ်။ ထို လွန်ခဲ့သော ဘ၀င်စိတ်ကို “အတီတ ဘ၀င်” လို့ခေါ်ပါတယ်။ (အာရုံနှင့် ပသာဒတို့ ကောင်းစွာမထိခိုက်၊ မတိုက်ဆိုင် မထင်မြင်မီ ချုပ်ပျောက်သွားတဲ့ ဘ၀င်ပေါ့။) ဘ = ဘ၀င်္ဂစလန = ထိုသို့ ပဉ္စာရုံများထင်လာမှုကြောင့် ဘ၀င် ၂ ကြိမ် လှုပ်ပါတယ်။ ထိုတွင် ဘ၀င်အစဉ်ကို လှုပ်စေသကဲ့သို့ (အာရုံနှင့် ပသာဒတို့ ထိခိုက်တိုက်ဆိုင် ထင်မြင်လာသဖြင့် မူလဘ၀င်စိတ်ကလေး လှုပ်ရှားခြင်း) ကြောင့် ပထမ ဘ၀င်ကို ဘ၀င်္ဂစလန လို့ခေါ်ပါတယ်။ ဒ = ဘ၀င်္ဂုပစ္ဆေဒ = ထို ဖြစ်ပေါ်နေသော ဘ၀င်စိတ်အစဉ် ပြတ်စဲခြင်း (အာရုံနှင့် ပသာဒတို့ ထိခိုက်၊ တိုက်ဆိုင်ထင်မြင်မှု အားကောင်းလာသဖြင့် မူလဘ၀င်စိတ်ကလေး ပြတ်သွားခြင်း၊ ပျောက်သွားခြင်း) ကြောင့် ဒုတိယဘ၀င်စိတ်ကို ဘ၀င်္ဂုပစ္ဆေဒ ခေါ်ပါတယ်။ ပ = ပဉ္စဒွါရာ၀ဇ္ဇန်း = ထင်လာသော အာရုံ အသစ်ကို ဆင်ခြင်သော စိတ်။ (မူလဘ၀င်ပြတ်သွားသောအခါ အာရုံသစ်ကို ကောင်းစွာ ယူနိုင်ပြီဖြစ်၍ ဆင်ခြင်မှု ဆက်ဖြစ်လာခြင်း) စ = စက္ခုဝိညာဏ် = စက္ခုဒွါရ၌ ထင်လာသော ရူပါရုံကို မြင်တတ်သော စိတ်။ (အာရုံသစ်ကို ကောင်းစွာယူနိုင်ပြီဖြစ်၍ ထင်မြင်လာနိုင် ဆင်ခြင်နိုင်သဖြင့် မြင်သိစိတ် ဖြစ်လာခြင်း) သံ = သမ္ပဋိစ္ဆိုင်းစိတ် = ထင်လာသော အာရုံကို ခံယူသော စိတ်။ (ထိုမြင်သိသည့် အာရုံကို လက်ခံသိမ်းပိုက်ခြင်း) ဏ = သန္တီရဏ = ထင်လာသော အာရုံကို စုံစမ်းသော စိတ်။ (လက်ခံပြီး၊ စူးစမ်းစိတ် ဆက်ဖြစ်လာခြင်း) ၀ု = ဝုဋ္ဌော = ထင်လာသော ရူပါရုံကို ရူပါရုံပဲဟု ဆုံးဖြတ်သော စိတ်။ (စူးစမ်းပြီး ကောင်း/မကောင်း ဆုံးဖြတ်ခြင်း) ဇ = ဇော = ထင်လာသော အာရုံ၏ အရသာကို ခံစားသော စိတ်။ (ဆုံးဖြတ်သည့်အတိုင်း အာရုံကို လျှင်မြန်စွာ အရှိန်အဟုန်ကောင်းကောင်းဖြင့် ခံစားသည့် ကုသိုလ်ဇော၊ အကုသိုလ်ဇော (ရဟန္တာပုဂ္ဂိုလ်တို့အတွက် ကြိယာဇော) တို့ ၇ ကြိမ် ဖြစ်လေသည်။ ရုံ = တဒါရုံ = ဇောနောက်သို့လိုက်၍ ဇော၏ အာရုံကိုသာ အာရုံပြုသော စိတ်။ (အရှိန်ကောင်းကောင်းဖြင့် ၇-ကြိမ် ဖြစ်ပြီးသော ဇောနောက်တွင် (ခုတ်မောင်းသွားသော သင်္ဘောသို့ ရေသည် အနည်းငယ် အစဉ်လိုက်သကဲ့သို့) အမြှင်မပြတ် ဆက်လက်ဖြစ်သည့်၊ တဒါရုံ စိတ် ၂ ကြိမ် ခန့်ဖြစ်လာခြင်း) စတဲ့ ဝီထိပုံစံမှာပါတဲ့ အကျဉ်းသင်္ကေတလေးတွေ အတိုကောက်အမှတ်အသားနဲ့ အဓိပ္ပါယ်လေးတွေ တော့သိရပြီပေါ့။ ပထမဆုံး ဝီထိတစ်ခုကို စုံအောင်လေ့လာမယ်၊ နောက်ဟာတွေတော့ အကုန် မလုပ်နိုင်ဘူးပေါ့၊ တစ်ခုချင်း တစ်ခုချင်းဆိုရင် အကြာကြီးလုပ်ရမှာ၊ ပထမ တစ်ခုကိုတော့ စုံအောင်လေ့လာကြမယ်၊ အဲသလို လေ့လာမှ ဝီထိတစ်ခုမှာအဓိပ္ပါယ်တွေ ဘယ်လောက်ပါတယ်၊ မြင်တယ်လို့ ပြောလိုက်တာဘယ်လောက် နက်နဲတာတွေပါတယ်ဆိုတာသိမယ်၊ နေ့တိုင်းကြုံတွေ့နေတာဆိုတော့ ဘယ်သူမှသိပ်ပြီး ဂရုမစိုက်ဘူး၊ အဲဒီတော့ ပေါ့ပေါ့ဆဆလေးပဲ၊ မလေးနက်ဘူးလို့ ထင်တာပဲ များလိမ့်မယ်၊ တကယ် အခုလို သိလာတဲ့အခါကျတော့မှ မြင်တာလေးတစ်ခုတည်းကလည်း အများကြီးပါလား၊ မြင်တာနဲ့ပတ်သက်ပြီးတော့ကို အဘိဓမ္မာအနေနဲ့ သိစရာတွေကမနည်းပါဘူးလားဆိုတာ တစ်ခါပေါ်လာလိမ့်မယ်နော်။ အဲဒီတော့ ခုနပြောတဲ့အတိုင်း ပထမအစ ဝီထိဘယ်နှစ်မျိုးရှိသလဲ၊ ပဉ္စဒွါရဝီထိ၊ မနောဒွါရဝီထိ။ အဲဒီ ပဉ္စဒွါရဝီထိမှာ ဝီထိကလည်း ၅ မျိုး ရှိတယ်၊ ဒွါရနဲ့ပဲ ပြောကြစို့နော်၊ စက္ခုဒွါရဝီထိ၊ သောတဒွါရဝီထိ၊ ဃာနဒွါရဝီထိ၊ ဇိဝှါဒွါရဝီထိ၊ ကာယဒွါရဝီထိ။ အာရုံတစ်ခုခုက ဒွါရတစ်ခုခုကို တွေ့လိုက်တဲ့အခါမှာ ရိုက်လိုက်တဲ့အခါမှာ အဲဒီဘ၀င်ဟာ ဘာဖြစ်သွားသလဲဆိုတော့ ပထမ တစ်ချက် လွန်သွားတယ်တဲ့နော်၊ တစ်ချက်လွန်သွားပြီးမှ သူ့မှာ ထူးခြားမှုတွေဖြစ်မယ်၊ ပထမ တစ်ချက်လွန်သွားတယ်။ အဲဒီတော့ အာရုံက ဒီဒွါရကို တွေ့တွေ့ချင်း ဘ၀င်က မထူးခြားသေးဘူး၊ တစ်ချက်လွန်သွားတယ်၊ ဒါက ဘယ်လိုလဲဆိုတော့ ဟို တအားပြေးလာတဲ့လူဟာ ချက်ချင်းမရပ်နိုင်သလို၊ နည်းနည်းနှစ်လှမ်း၊ သုံးလှမ်း၊ လေးလှမ်းစသည်တော့ လွန်သွားသေးတာပဲ၊ အဲသလို လျှင်မြန်စွာပြေးလာတဲ့ လူဟာ ချက်ချင်း မရပ်နိုင်သလိုပဲ ဘ၀င်ကလည်း အရှိန်နဲ့လာနေတာဆိုတော့ အာရုံနဲ့တွေ့လိုက်သည်နဲ့ တစ်ပြိုင်နက် ချက်ချင်းမရပ်နိုင်ဘူး၊ တစ်ချက် လွန်သွားတယ်၊ အဲဒီလို တစ်ချက်လွန်သွားပြီးတဲ့ နောက်ကျတော့ ခုနက အာရုံရဲ့ ရိုက်ခတ်မှုကြောင့် သူက ဘ၀င်က လှုပ်သွားတယ်၊ လှုပ်ရာကနေ အာရုံက အားကောင်းတယ်၊ ပြင်းထန်တယ်ဆိုတော့ နောက်တစ်ကြိမ်ကျတော့ ပြတ်သွားတယ်။ အဲဒါကြောင့်မို့ ဘ၀င်အကြိမ် ဘယ်နှစ်ကြိမ်လာလဲ၊ ၃ ကြိမ်လာတယ်နော်၊ ပထမ လွန်သွားတဲ့ ဘ၀င်တစ်ကြိမ်၊ နောက်လှုပ်တဲ့ ဘ၀င်တစ်ကြိမ်၊ ပြတ်သွားတဲ့ ဘ၀င်တစ်ကြိမ်၊ ၃ ကြိမ်နော်။ ပထမလွန်သွားတဲ့ဘ၀င်ကို အတီတဘ၀င်ခေါ်တယ်၊ နောက်ပြီးတော့ လှုပ်တဲ့ဘ၀င်ကို ဘ၀င်္ဂစလန၊ ပြတ်သွားတဲ့ဘ၀င်ကို ဘ၀င်္ဂုပစ္ဆေဒ၊ ဒီနာမည်လေးတွေ မှတ်ဖြစ်အောင် မှတ်ရလိမ့်မယ်နော်၊ အတီတဘ၀င်၊ ဘ၀င်္ဂစလန၊ ဘ၀င်္ဂုပစ္ဆေဒ။ ဒါကြောင့်မို့ အာရုံတစ်ခုက ဒွါရတစ်ခုကိုလာပြီးတော့ တွေ့လိုက်တဲ့အခါမှာ ဘ၀င်က ချက်ချင်း ပြတ်သွားတာ မဟုတ်ဘူးနော်၊ ပထမ စိတ္တက္ခဏတစ်ချက် လွန်သွားတယ်၊ လွန်သွားပြီးတဲ့နောက် လှုပ်ရှားသွားတယ်၊ လှုပ်ရှားသွားပြီးနောက် တတိယခဏကျမှ သူကပြတ်သွားတယ်၊ ဒါဟာ အားကောင်းတဲ့အာရုံကို ဆိုလိုတာ၊ အတိမဟန္တအာရုံမျိုးကို ဆိုလိုတာ။ အတိမဟန္တာရုံ၀ီထိဆိုတာ ခုပြတဲ့အစဉ်လေးပါပဲ။ တဒါရမ္မဏဝါရ စက္ခုဒွါရ အတိမဟန္တာရုံ၀ီထိ လို့ ခေါ်ပါတယ်။ “တီ၊ န၊ ဒ၊ ( ပ၊ စ၊ သံ၊ ဏ၊ ဝု၊ ဇ၊ ဇ၊ ဇ၊ ဇ၊ ဇ၊ ဇ၊ ဇ၊ ရုံ၊ ရုံ၊)” ဒါလေးပါပဲ။ ဒါကြောင့်မို့ မြင်တဲ့ဝီထိအနေနဲ့ပြောမယ်ဆိုယင် အဲဒီဝီထိလေးချကြည့်လိုက်ပါ၊ အတီတဘ၀င်၊ ဘ၀င်္ဂစလန၊ ဘ၀င်္ဂုပစ္ဆေဒ၊ ပဉ္စဒွါရာ၀ဇ္ဇန်း၊ စက္ခုဝိညာဏ်၊ သမ္ပဋိစ္ဆိုင်း၊ သန္တီရဏ၊ ဝုဋ္ဌော၊ ဇော ရ ကြိမ်၊ တဒါရုံ ၂ ကြိမ်၊ ထို့နောင် ဘ၀င် နော်။ ထို့နောင်ဘ၀င်ဆိုတာက ဒီနောင်ဘ၀င်တွေ အများကြီးရှိလိမ့်ဦးမယ်လို့ ဆိုလိုတယ်၊ ဒါကို ဘာလို့ ခေါ်လည်းဆိုတော့ စက္ခုဒွါရဝီထိ .. တဲ့။ စက္ခုဒွါရဝီထိနဲ့ မြင်တာဟာ ပစ္စုပ္ပန်ရူပါရုံကိုမြင်တာ၊ ရှိနေတုန်း မြင်တာနော်၊ အတိတ်ရူပါရုံကို မြင်တဲ့အခါကျတော့ စက္ခုဒွါရဝီထိနဲ့ မြင်တာမဟုတ်ဘူး၊ မနောဒွါရဝီထိနှင့် မြင်လိမ့်မယ်။ အနာဂတ်လှမ်းပြီးတော့ စဉ်းစားတာမျိုး ဘာမျိုးဟာ စက္ခုဒွါရဝီထိမဟုတ်ဘူး၊ အခု တိုက်ရိုက်ရှိနေတဲ့ ရူပါရုံကိုမြင်တာ၊ တိုက်ရိုက်ရှိနေတဲ့ သဒ္ဒါရုံ အသံကို ကြားနေတာ၊ အဲဒီလို ဝီထိ၊ ပဉ္စဒွါရဝီထိဆိုတာ။ စိတ္တက္ခဏဆိုတာ စိတ်တစ်ခု အသက်ရှည်ရာကာလ၊ မျက်စိတစ်မှိတ်၌ စိတ္တက္ခဏပေါင်း ကုဋေများစွာ ဖြစ်နိုင်ချုပ်နိုင်ပါတယ်။ ခဏငယ်ဆိုတာကတော့ စိတ္တက္ခဏတစ်ခုမှာ ခဏငယ် ၃ ခုရှိပါတယ်။ အဲဒါတွေက ဥပါဒ်ခဏ - ဖြစ်ဆဲခဏ အခိုက်အတန့် ဖြစ်ခဏ၊ ဌီခဏ - တည်ဆဲခဏ တည်ခဏ၊ ဘင်ခဏ - ချုပ်ဆဲခဏ ပျက်ခဏ ပါ။ စိတ်အသက်က စိတ္တက္ခဏတစ်ချက်ရှည်ပါတယ်။ ရုပ်အသက်က စိတ္တက္ခဏ ၁၇ ချက်ရှည်ပါတယ်။ စိတ်တစ်ခု၏ ဖြစ်, တည်, ပျက် ဟူသော ဥပါဒ် ဌီ ဘင် တို့၏အစွမ်းဖြင့် ခဏငယ် ၃ ခုတို့၏ အပေါင်းသည် စိတ္တက္ခဏတစ်ခု မည်၏။ စိတ်၏အသက်ဖြစ်၏။ … လို့ ဆိုပါတယ်။ ဥပါဒ် - ပရမတ္တသဘောတရားတို့၏ ဖြစ်ခြင်းသဘောသည် ဥပါဒ် မည်ပါတယ်။ ဌီ - ဥပါဒ် ဘင် နှစ်ပါးတို့၏အလယ်၌ ဘင်သို့ ရှေ့ရှုဖြစ်ခြင်းသဘောသည် ဌီ မည်ပါတယ်။ ဘင် - ပရမတ္တသဘောတရားတို့၏ ပျက်ခြင်းသဘောသည် ဘင် မည်ပါတယ်။ ရုပ်သက်တွက်ပုံကတော့ စိတ္တက္ခဏ ၁၇ ချက် အသက်ရှိပါသည်တဲ့။ (ခဏငယ်ပေါင်း ၁၇×၃= ၅၁ ချက်) =============================================== နာမ်သက် = ဥပါဒ် ဌီ ဘင် = ခဏငယ်သုံးချက် = စိတ္တက္ခဏ(ခဏကြီး)တစ်ချက် (စိတ်၊စေတသိက်) ၀ ၀ ၀ ရုပ်သက် = ၀၀၀ ၀၀၀ ၀၀၀ ၀၀၀ ၀၀၀ ၀၀၀ ၀၀၀ ၀၀၀ ၀၀၀ ၀၀၀ ၀၀၀ ၀၀၀ ၀၀၀ ၀၀၀ ၀၀၀ ၀၀၀ ၀၀၀ ၀၀၀ = (၁၇) ၀၀၀ -------------------------------------------------------------- ၀၀၀ ဥပါဒ် ------------------------- ဌီ (ခဏငယ် ၄၉ ချက်) ---------------------- ဘင် = (၅၁) ရုပ်သက် = ရုပ်တစ်ခု၏အသက်သည် စိတ္တက္ခဏ ၁၇ ချက် = ခဏငယ် ၅၁ ချက်ရှိ၏။ =================================== ရုပ်၏ ဥပါဒ်ခဏနှင့် ဘင်ခဏသည် စိတ်၏ ဥပါဒ်ခဏနှင့် ဘင်ခဏကဲ့သို့ ခဏငယ် ၁ ချက်စီသာ ရှိပါတယ်တဲ့။ ရုပ်၏ ဌီခဏ၌ကား ခဏငယ်ပေါင်း ၄၉ ချက် အသက်ရှိပါတယ်တဲ့။ ထို့ကြောင့် ရုပ်၏အသက် စိတ္တက္ခဏ ၁၇ ချက်တွင် အစဆုံးခဏသည် ဥပါဒ်အခိုက်ဖြစ်၍ အဆုံးခဏသည် ဘင်အခိုက် ဖြစ်၏။ အလယ်ခဏ ၄၉ ချက်သည် ဌီအခိုက် ဖြစ်ပါတယ်တဲ့။ စိတ်သက်ထက် ရုပ်သက်ပိုရှည်ရခြင်းအကြောင်းကတော့ … စိတ် စေတသိက်တရားတို့သည် အကောင်အထည် အတုံးအခဲသဘောမှ ကင်းဆိတ်သောကြောင့် လျင်မြန်စွာ ဖြစ်တတ်၊ ပျက်စီးတတ်ကုန်၏။ ရုပ်တရားတို့သည်ကား အကောင်အထည် အတုံးအခဲသဘော ရှိသောကြောင့် နှေးလေးစွာ ဖြစ်တတ်၊ ပျက်စီးတတ်ပါတယ်။ ဒါကြောင့်မို့ စိတ်သက်သည် စိတ္တက္ခဏ ၁ ချက် (ခဏငယ် ၃ ချက်) သာရှိ၍ ရုပ်သက်သည်ကား စိတ္တက္ခဏ ၁၇ ချက် (ခဏငယ် ၅၁ ချက်) အသက်ရှည်ရခြင်း ဖြစ်ပါတယ်တဲ့။ ဒီနေရာမှာ ဗဟုသုတရရှိစေရန် ကျနော် စက္ခုဒွါရ ၁၅ ဝီထိ ဖြစ်ပုံဇယားလေးနှင့်အတူ စက္ခုဒွါရဝီထိ တစ်မျိုးစီဆိုရိုးကို ဖော်ပြပေးပါမယ်။ ကျန်တဲ့ သောတဒွါရဝီထိ၊ ဃာနဒွါရဝီထိ၊ ဇိဝှါဒွါရဝီထိ၊ ကာယဒွါရဝီထိ တွေကိုတော့ စက္ခုဝိညာဏ်နေရာမှာ သောတဝိညာဏ်စသည် အစားထိုးလဲလှယ် ပေးလိုက်ယင် (စက္ခုဒွါရဝီထိ ၁၅ + သောတဒွါရဝီထိ ၁၅ + ဃာနဒွါရဝီထိ ၁၅ + ဇိဝှါဒွါရဝီထိ ၁၅ + ကာယဒွါရဝီထိ ၁၅ = ပေါင်း ၇၅ ဝီထိ ) ပဉ္စဒွါရဝီထိ ၇၅ ဝီထိ ရရှိပါလိမ့်မယ်။ ဒီမှာတော့ ဆိုရိုးကို ပထမဝီထိ၏ ဆိုရိုး တစ်ခုစီကိုသာ သိသာရုံသာ ဖော်ပြပေးသွားမှာဖြစ်ပါတယ်။ ကျန်တဲ့ ဝီထိတွေကို ယခုပေးထားတဲ့ဆိုရိုးအတိုင်း အစားသွင်းသွားရုံပါပဲ။ စက္ခုဒွါရ ၁၅ ဝီထိ ဖြစ်ပုံဇယား =============== အတိမဟန္တာရုံ ၁ ဝီထိ တီ၊ န၊ ဒ(ပ၊ စ၊ သံ၊ ဏ၊ ဝု၊ ဇ၊ ဇ၊ ဇ၊ ဇ၊ ဇ၊ ဇ၊ ဇ၊ ရုံ၊ ရုံ) (တဒါရမ္မဏဝါရ) တဒါရမ္မဏဝါရ စက္ခုဒွါရ အတိမဟန္တာရုံ၀ီထိဖြစ်ဟန်ကား - ရူပါရုံနှင့် စက္ခုပသာဒတို့ ရှေ့ရှုအတူ ဥပါဒ်ကြသည်မှ အတီတဘ၀င် တစ်ချက်အလွန်တွင် စက္ခုပသာဒ၌ ရူပါရုံထင်ခြင်းသို့ ရောက်သဖြင့် ဘ၀င်္ဂစလန၊ ဘ၀င်္ဂုပစ္ဆေဒ၊ ပဉ္စဒွါရာ၀ဇ္ဇန်း၊ စက္ခုဝိညာဏ်၊ သမ္ပဋိစ္ဆိုင်း၊ သန္တီရဏ၊ ဝုဋ္ဌော၊ ဇော ၇ ကြိမ်၊ တဒါရုံ ၂ ကြိမ် ဖြစ်ပြီးလျှင် ရူပါရုံ စက္ခုပသာဒတို့ ၁၇ ချက် ရုပ်သက်စေ့ရကား၊ ဒုတိယတဒါရုံ၏ ဘင်နှင့်ပြိုင်၍ ချုပ်ခြင်းရှိသော ဝီထိသည် တဒါရမ္မဏဝါရ စက္ခုဒွါရ အတိမဟန္တာရုံ၀ီထိမည်၏။ ထို့နောက် ဘ၀င်ဖြစ်ထိုက်သမျှ ဖြစ်၍ ချုပ်၏။ ---------------------------------------------------------- မဟန္တာရုံ ၂ ဝီထိ ၂ တီ၊ န၊ ဒ(ပ၊ စ၊ သံ၊ ဏ၊ ဝု၊ ဇ၊ ဇ၊ ဇ၊ ဇ၊ ဇ၊ ဇ၊ ဇ၊) င် ၃ တီ၊ န၊ ဒ(ပ၊ စ၊ သံ၊ ဏ၊ ဝု၊ ဇ၊ ဇ၊ ဇ၊ ဇ၊ ဇ၊ ဇ၊ ဇ၊) (ဇ၀နဝါရ) ဇ၀နဝါရ စက္ခုဒွါရ ပထမမဟန္တာရုံ၀ီထိဖြစ်ဟန်ကား - ရူပါရုံနှင့် စက္ခုပသာဒတို့ ရှေ့ရှုအတူ ဥပါဒ်ကြသည်မှ အတီတဘ၀င် ၂ချက် အလွန်တွင် စက္ခုပသာဒ၌ ရူပါရုံထင်ခြင်းသို့ ရောက်သဖြင့် ဘ၀င်္ဂစလန၊ ဘ၀င်္ဂုပစ္ဆေဒ၊ ပဉ္စဒွါရာ၀ဇ္ဇန်း၊ စက္ခုဝိညာဏ်၊ သမ္ပဋိစ္ဆိုင်း၊ သန္တီရဏ၊ ဝုဋ္ဌော၊ ဇော ၇ ကြိမ်၊ ဘ၀င်တစ်ကြိမ် ဖြစ်ပြီးလျှင် ရူပါရုံ စက္ခုပသာဒတို့ ၁၇ ချက် ရုပ်သက်စေ့ရကား၊ ဘ၀င်၏ ဘင်နှင့်ပြိုင်၍ ချုပ်ခြင်းရှိသော ဝီထိသည် ဇ၀နဝါရ စက္ခုဒွါရ ပထမ မဟန္တာရုံ၀ီထိမည်၏။ ထို့နောက် ဘ၀င်ဖြစ်ထိုက်သမျှ ဖြစ်၍ ချုပ်၏။ ----------------------------------------------------------- ဝေါဋ္ဌဗ္ဗဏဝါရ ပရိတ္တာရုံ ၆ ဝီထိ ၄ တီ၊ န၊ ဒ(ပ၊ စ၊ သံ၊ ဏ၊ ဝု၊ ဝု၊) င်၊ င်၊ င်၊ င်၊ င်၊ ၅ တီ၊ န၊ ဒ(ပ၊ စ၊ သံ၊ ဏ၊ ဝု၊ ဝု၊) င်၊ င်၊ င်၊ င်၊ ၆ တီ၊ န၊ ဒ(ပ၊ စ၊ သံ၊ ဏ၊ ဝု၊ ဝု၊) င်၊ င်၊ င်၊ ၇ တီ၊ န၊ ဒ(ပ၊ စ၊ သံ၊ ဏ၊ ဝု၊ ဝု၊) င်၊ င်၊ ၈ တီ၊ န၊ ဒ(ပ၊ စ၊ သံ၊ ဏ၊ ဝု၊ ဝု၊) င်၊ ၉ တီ၊ န၊ ဒ(ပ၊ စ၊ သံ၊ ဏ၊ ဝု၊ ဝု၊) ဝေါဋ္ဌဗ္ဗဏဝါရ စက္ခုဒွါရ ပရိတ္တာရုံ၀ီထိဖြစ်ဟန်ကား - ရူပါရုံနှင့် စက္ခုပသာဒတို့ ရှေ့ရှုအတူ ဥပါဒ်ကြသည်မှ အတီတဘ၀င် ၄ချက် အလွန်တွင် စက္ခုပသာဒ၌ ရူပါရုံထင်ခြင်းသို့ ရောက်သဖြင့် ဘ၀င်္ဂစလန၊ ဘ၀င်္ဂုပစ္ဆေဒ၊ ပဉ္စဒွါရာ၀ဇ္ဇန်း၊ စက္ခုဝိညာဏ်၊ သမ္ပဋိစ္ဆိုင်း၊ သန္တီရဏ၊ ဝုဋ္ဌော ၂ကြိမ်၊ ဘ၀င် ၅ကြိမ် ဖြစ်ပြီးလျှင် ရူပါရုံ စက္ခုပသာဒတို့ ၁၇ ချက် ရုပ်သက်စေ့ရကား၊ ပဉ္စမဘ၀င်၏ ဘင်နှင့်ပြိုင်၍ ချုပ်ခြင်းရှိသော ဝီထိသည် ဝေါဋ္ဌဗ္ဗဏဝါရ စက္ခုဒွါရ ပရိတ္တာရုံ၀ီထိမည်၏။ ထို့နောက် ဘ၀င်ဖြစ်ထိုက်သမျှ ဖြစ်၍ ချုပ်၏။ -------------------------------------------------------- မောဃဝါရ အတိပရိတ္တာရုံ ၆ ဝီထိ ၁၀ တီ၊ န၊ န၊ - င်၊ င်၊ င်၊ င်၊ င် ၁၁ တီ၊ န၊ န၊ - င်၊ င်၊ င်၊ င် ၁၂ တီ၊ န၊ န၊ - င်၊ င်၊ င် ၁၃ တီ၊ န၊ န၊ - င်၊ င် ၁၄ တီ၊ န၊ န၊ - င် ၁၅ တီ၊ န၊ န မောဃဝါရ စက္ခုဒွါရ အတိပရိတ္တာရုံ၀ီထိဖြစ်ဟန်ကား - ရူပါရုံနှင့် စက္ခုပသာဒတို့ ရှေ့ရှုအတူ ဥပါဒ်ကြသည်မှ အတီတဘ၀င် ၁၀ချက် အလွန်တွင် စက္ခုပသာဒ၌ ရူပါရုံထင်ခြင်းသို့ ရောက်သဖြင့် ဘ၀င်္ဂစလန ၂ကြိမ်၊ ဘ၀င် ၅ကြိမ် ဖြစ်ပြီးလျှင် ရူပါရုံ စက္ခုပသာဒတို့ ၁၇ ချက် ရုပ်သက်စေ့ရကား၊ ဘ၀င်္ဂစလနနောင် ပဉ္စမဘ၀င်၏ ဘင်နှင့်ပြိုင်၍ ချုပ်ခြင်းရှိသော ဝီထိသည် မောဃဝါရ စက္ခုဒွါရ အတိပရိတ္တာရုံ၀ီထိမည်၏။ ထို့နောက် ဘ၀င်ဖြစ်ထိုက်သမျှ ဖြစ်၍ ချုပ်၏။ --------------------------------------------------- အခု အထက်မှာ စက္ခုဒွါရ ၁၅ ဝီထိ ဖြစ်ပုံဇယား နဲ့ အတိမဟန္တာရုံ၀ီထိ၊ မဟန္တာရုံ၀ီထိ၊ ပရိတ္တာရုံ၀ီထိ၊ အတိပရိတ္တာရုံ၀ီထိ တို့ရဲ့ ပထမဆုံး ဝီထိတစ်ခုစီ၏ ဆိုရိုးတစ်ခုစီကို ဖော်ပြပေးထားခြင်းဖြစ်ပါတယ်။ ဆိုရိုးတစ်ခုထဲနဲ့ စက္ခုဒွါရ ၁၅ ဝီထိ ရနိုင်သလို ပဉ္စဒွါရဝီထိ ၇၅ ဝီထိကိုလည်း ဒီအတိုင်း ချသွားနိုင်ပါတယ်။ နည်းသိသွားယင် အရမ်းလွယ်တယ်နော်။ သောတဒွါရဝီထိ စသည်တို့ကို ချတဲ့အခါမှာတော့ စက္ခုဝိညာဏ်နေရာမှာ သောတဝိညာဏ် စသည်တို့ကို အစားထိုး လဲလှယ်ရုံသာ ထူးပါတယ်။ ဒါကြောင့် သဘောသွားသိပြီမို့ ကျန်တာတွေ မဖော်ပြတော့ပါ။ မှတ်ချက် - စက္ခုဒွါရဝီထိ၌ ၁၅ ဝီထိရသကဲ့သို့ - သော၊ ဃာ၊ ဇီ၊ ကာ - တို့၌လည်း ၁၅ ဝီထိစီရသဖြင့် ပဉ္စဒွါရဝီထိပေါင်း ၇၅ ဝီထိ ရပါတယ်။ - တဒါရုံ၀ီထိစိတ် အဆုံးရှိသော စိတ်အကြိမ်ကို တဒါရမ္မဏဝါရလို့ခေါ်ပါတယ်။ (အတိမဟန္တာရုံ) - ဇောဝီထိစိတ် အဆုံးရှိသော စိတ်အကြိမ်ကို ဇ၀နဝါရဟု ခေါ်ပါတယ်။ (မဟန္တာရုံ) - ဝုဋ္ဌောဝီထိစိတ် အဆုံးရှိသော စိတ်အကြိမ်ကို ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဝါရ ဟုခေါ်ပါတယ်။ (ပရိတ္တာရုံ) - ဝုဋ္ဌောဝီထိစိတ် ဖြစ်ခြင်းမရှိဘဲ ဘ၀င်စိတ်များသာဖြစ်၍ ဝီထိစိတ်မှ အချည်းနှီးဖြစ်သော အတိပရိတ္တာရုံ၀ီထိကို မောဃဝါရ ဟုခေါ်ပါသည်။ အာရုံ ၅ပါးတို့သည် စိတ္တက္ခဏတစ်ချက်လွန်သည်ဖြစ်စေ - များစွာလွန်သည်ဖြစ်စေ၊ ဌီခဏသို့ ရောက်သည်ဖြစ်၍သာလျှင် ဒွါရငါးပါးတို့၌ ရှေ့ရှုထင်ခြင်းသို့ ရောက်ကုန်၏တဲ့။ ဒီလောက်ဆိုယင်တော့ ရုပ်ရဲ့သက်တမ်းက ယေဘုယျအားဖြင့် စိတ္တက္ခဏ ၁၇ ချက်၊ ခဏငယ် ၅၁ ချက် အသက်ရှည်ပါတယ်။ စိတ်+စေတသိက် ၁၇ ဆသည် ရုပ်သက်တစ်ခုဖြစ်ပါတယ်ဆိုတာ နည်းနည်းတော့ ပိုရှင်းသွားမယ်ထင်ပါတယ်။ ကိုယ်စိတ်ချမ်းမြေ့တရားတွေ့ကြပါစေ။ မေတ္တာဖြင့် TNO(2.9.2019) Thein Naing Ohn မန္ဒာယုက၊ အမန္ဒာယုက၊ မဇ္စျိမာယုက မန္ဒာယုက၊ အမန္ဒာယုက၊ မဇ္စျိမာယုက မနေ့က နိဿယပစ္စည်းတင်တော့ ပဋ္ဌာန်းပါဠိတော်နဲ့မြန်မာပြန်မှာ မဇ္စျိမာယုကဆိုတဲ့ စကားလုံးတစ်လုံး ပါသွားတယ်။ မနေ့ကတော့ မသိချင်ယောင်ဆောင်ပြီးမရှင်းတော့ပဲ ထားပစ်ခဲ့တယ်။ ရှေ့ကဆရာတွေကလည်း ရှင်းထားတာ မတွေ့ဘူးလေ။ ဒါက အဘိဓမ္မာဝီထိပိုင်းကို လေ့လာမယ် ဆိုယင်တော့ တွေ့ရပါလိမ့်မယ်။ ပဋ္ဌာန်းမှာတော့ အဲဒီအပိုင်းကို ထည့်ရှင်းယင် သူ့ကသပ်သပ် တစ်ဘာသာဖြစ်နေတော့ ပို့စ်သိပ်ရှည်သွားမှာစိုးလို့ ထည့်မပေးဖြစ်လိုက်ဘူး။ အခု အဲဒါလေးကို ရှင်းပြပေးပါမယ်။ ဒါလေးကို သိသူနည်းလို့ သူ့ကို မှတ်သားစရာအဖြစ် ပို့စ်သပ်သပ် တင်ပေးခြင်းဖြစ်ပါတယ်။ မန္ဒာယုကဆိုတာ ပဉ္စာရုံလောက် အသက်မရှည်သော စက္ခု၊ သောတ၊ ဃာန၊ ဇိဝှါ၊ ကာယ လို့ ဆိုအပ်တဲ့ ပဉ္စ၀တ္ထုရုပ်ကို မန္ဒာယုကလို့ခေါ်ပါတယ်။ ပဉ္စာရုံနဲ့ အသက်တမ်းညီမျှသော ပဉ္စ၀တ္ထုရုပ်ကို မဇ္စျိမာယုက လို့ခေါ်ပါတယ်။ ပဉ္စာရုံထက် အသက်ရှည်သော ပဉ္စ၀တ္ထုရုပ်ကို အမန္ဒာယုကလို့ခေါ်ပါတယ်။ အဲတော့ ဒါလေးကိုမှတ်ပြီးတဲ့နောက်မှာ ဝီထိပိုင်းကိုရှင်းမှာဖြစ်တဲ့အတွက် မန္ဒာယုက၊ အမန္ဒာယုက၊ မဇ္စျိမာယုက ဆိုတာ မရှင်းခင် အဘိဓမ္မာဝီထိပိုင်းကို နည်းနည်းထပ်ပြောကြရအောင် ... အခြေခံလေးနည်းနည်းရှင်းပါမယ်။ ၀ီထိဆိုတာ ဘာပါလည်း? ၀ီထိဆိုတာ ခရီးသွားလာရာ၌ ရွာစဉ်ကို မကျော်ဘဲ အစဉ်အတိုင်းသွားရသကဲ့သို့၊ ထို့အတူ စိတ္တနိယာမ = စိတ်တို့၏ ဖြစ်စဉ်အတိုင်း စိတ်တစ်ခုနှင့်တစ်ခု မကျော်လွန်ဘဲ အစဉ်အတိုင်း ဖြစ်ခြင်းကို ဝီထိ လို့ခေါ်ပါတယ်တဲ့။ နောက် ဝိသယပ္ပ၀တ္တိဆိုတာရှိသေးတယ်။ ဝိသယ = အာရုံ၊ ပ၀တ္တိ = ဖြစ်ခြင်း။ အာရုံဖြစ်ခြင်းဆိုတာ အာရုံအသီးသီးတို့၏ ဒွါရအသီးသီးတို့၌ လာ၍ ဖြစ်ခြင်းကိုပြောတာပါတဲ့။ ၀ိသယပ္ပ၀တ္တိ ၆ ပါး ရှိပါတယ်။ အတိမဟန္တာရုံ၊ မဟန္တာရုံ၊ ပရိတ္တာရုံ၊ အတိပရိတ္တာရုံအားဖြင့် ပဉ္စဒွါရ(ပဉ္စပသာဒ) နှင့် ဆိုင်သော ဝိသယပ္ပ၀တ္တိ က ၄ ပါး။ ၀ိဘူတာရုံ၊ အဝိဘူတာရုံအားဖြင့် မနောဒွါရနှင့်ဆိုင်သော မနောဒွါရဝိသယပ္ပ၀တ္တိက ၂ ပါး ရှိတယ်တဲ့။ အင်း .. ဒီမှာလည်း မသိတဲ့ ပါဠိစကားလုံးတွေပါလာပြန်ပြီနော် .. အသေးစိတ်လိုက်ရှင်းယင် ပြီးမှာမဟုတ်ဘူး။ ဒါပေမယ့်လည်း ဒါလေးကို သိစေချင်လို့ နည်းနည်းလောက်ရှင်းပြချင်လို့ကို မနေ့က မဇ္စျိမာယုက ဆိုတဲ့ စကားလုံးကို မရှင်းပဲထားပစ်ခဲ့တာပါ။ ခုလို ရှင်းရင်း ရှင်းရင်းနဲ့ မသိတဲ့ စကားလုံးတွေက များလာတော့ အကျယ်ချဲ့ ရှင်းရမှာမို့ သူ့ကို ပို့စ်တစ်ခုအနေနဲ့တင်ပေးဖို့ ချန်ထားခဲ့တာပါ။ ဒါပေမယ့် သူတို့ရဲ့ဝီထိချပုံထိတော့ မသွားတော့ဘူးနော် .. သူတို့ရဲ့ဝီထိချပုံကိုသိဖို့ကတော့ ဝီထိပိုင်းကို ဆက်လေ့လာဖို့လိုပါမယ်။ ခုကတော့ အမည်လေးတွေရှင်းရင်း ရှေ့ဆက်သွားရကြအောင်နော် .. ဝိယပ္ပ၀တ္တိ ၆ ပါးရဲ့ အဓိပ္ပါယ်ဖွင့်ဆိုချက် လိုရင်းအတိုကောက်လေးတွေ ထည့်ပေးပါမယ်။ ၁။ အတိမဟန္တာရုံ = ထင်ထင်ရှား အားကြီးသော အာရုံငါးပါး။ ၂။ မဟန္တာရုံ = သင့်ရုံ အားကြီးထင်ရှားသော အာရုံငါးပါး။ ၃။ ပရိတ္တာရုံ = မထင်မရှား၊ မသိမသာ အားနည်းသော အာရုံငါးပါး။ ၄။ အတိပရိတ္တာရုံ = အလွန်တရာ မသိမသာ မထင်မရှား အားနည်းလှသော မြင်သလို ကြားသလို စသော အာရုံငါးပါး။ ၅။ ဝိဘူတာရုံ = ထင်ထင်ရှားရှား တွေးကြံသိရှိသည့် အာရုံမျိုး။ ၆။ အဝိဘူတာရုံ = မထင်မရှား ခပ်ရေးရေးသာ တွေးကြံသိရှိရသည့် အာရုံမျိုး ဆိုပြီး ဝိသယပ္ပ၀တ္တိ ၆ မျိုးရှိပါတယ်။ အဲတော့ အပေါ်ပိုင်း ၄ ခုဖြစ်တဲ့ အတိပရိတ္တာရုံ ထိ ၄ ခုဖြစ်တဲ့ ပဉ္စဒွါရမှာဖြစ်တဲ့ စိတ်တွေပေါ့ .. (ပဉ္စဒွါရသည် ပစ္စုပ္ပန်အာရုံနှင့်သာ ဆိုင်ပါတယ်။) ၀ိဘူတာရုံ၊ အဝိဘူတာရုံဖြစ်သည့် မနောဒွါရမှာဖြစ်တဲ့ စိတ်တွေ .. က (မနောဒွါရသည် ကာလသုံးပါးနှင့် ဆိုင်ပါတယ်တဲ့။) • အာရုံတို့၏ ဒွါရတို့၌ ဖြစ်ခြင်းသည် ဝီထိစိတ်တို့၏ ဝိသယပ္ပ၀တ္တိ မည်ပါတယ်။ • အာရုံတို့၌ စိတ်တို့၏ ဖြစ်ခြင်းသည် ဝီထိမုတ်စိတ်တို့၏ ဝိသယပ္ပ၀တ္တိ မည်ပါတယ်။ ၀ီထိမုတ်စိတ်တို့သည် ဝိသယပ္ပ၀တ္တိသုံးမျိုးမှာ (၁) ကံ (၂) ကမ္မနိမိတ် (၃) ဂတိနိမိတ် တို့ဖြစ်ပါတယ်။ ၀ီထိပိုင်းမှာ ဝီထိစိတ် နှင့် ဝီထိမုတ်စိတ်တို့ကို ကွဲပြားစွာ သိထားဖို့လိုပါတယ်။ ၀ီထိစိတ်မှာ လှုပ်ရှားနိုးကြားစိတ်များ ဖြစ်ပြီး ဝီထိမုတ်စိတ်မှာ ငြိမ်သက်အိပ်စက်သော စိတ်များ ဖြစ်ပါတယ်။ (တနည်း - ဘ၀င်စိတ်လို့လည်း သိကြပါတယ်။) သတ္တဝါတို့သန္တာန်၌ အထက်ပါနှစ်မျိုးတို့သာ ဖြစ်လျက် ရှိပါတယ်။ ၀ီထိမုတ်စိတ်၊ ဒွါရဝိမုတ်စိတ်၊ ပဋိသန္ဓေစိတ်၊ ဘ၀င်စိတ်၊ စုတိစိတ် .. ဤငါးမျိုးတို့မှာ အမည်သာ ကွဲ၍ စိတ်အရမှာ အတူတူပင် ဖြစ်ပါတယ်။ ထို့ကြောင့် ဤအပိုင်းတွင် ဝီထိမုတ်စိတ်အမည်ကို မသုံးဘဲ၊ ဝီထိမုတ်စိတ်အမည်အစား ဘ၀င်စိတ်အမည်ကိုသာ အသုံးပြုပါမယ်။ ၀ီထိစိတ်များကို ရေတွက်ရာတွင် ရုပ်+ရုပ်ချင်း ထိခိုက်၍လည်းကောင်း၊ ရုပ်+နာမ် အာရုံတို့၏ မနောဒွါရ နာမ်တရား၌ လာရောက်ထိခိုက်၍လည်းကောင်း ဝီထိစိတ်များ ဖြစ်လာခြင်းဖြစ်၍၊ ရုပ်+နာမ်တို့၏ အသက်တမ်းများကို သိထားဖို့လိုပါတယ်။ စိတ္တက္ခဏတစ်ခုတွင် ဥပါဒ်+ဌီ+ဘင် (ဖြစ်+တည်+ချုပ်)ဟု အခိုက် အတန့်သုံးပါး ပါ၀င်ပါတယ်။ အခိုက်အတန့် တစ်ခုစီကိုကား ခဏအငယ်လေးများဟုခေါ်ပါသည်။ ထို့ကြောင့် ခဏအငယ်လေး သုံးချက်ကို စိတ္တက္ခဏတစ်ခုဟု ခေါ်ပါသည်။ (ဤ ပို့စ်ပါ ပုံမှာကြည့်ပေးပါ။) ရုပ်၏ သက်တန်းမှာ ယေဘုယျအားဖြင့် စိတ္တက္ခဏ ၁၇ ချက်၊ ခဏငယ် ၅၁ ချက် အသက်ရှည်ပါသည်။ ထို့ကြောင့် စိတ်+စေတသိက်(နာမ်)သက် ၁၇ ဆသည် ရုပ်သက်တစ်ခုဖြစ်ပါသည်။ ခဏ(၃)ချက်နှင့် စိတ်သက် ရုပ်သက် ဥပါဒ်ခဏ၊ ဌီခဏ၊ ဘင်ခဏ ဟူသော ဤသုံးပါးတို့ကို ခဏငယ်(၃)ခုဟု ခေါ်ပါသည်။ စိတ္တက္ခဏတစ်ခုတွင် ဥပါဒ်+ဌီ+ဘင် (ဖြစ်+တည်+ချုပ်) ဟု အခိုက်အတန့် ၃ပါး ပါ၀င်ပါသည်။ အခိုက်အတန့် တစ်ခုစီကိုကား ခဏအငယ်လေးများဟုခေါ်ပါသည်။ ထို့ကြောင့် ခဏအငယ်လေး သုံးချက်ကို စိတ္တက္ခဏ တစ်ခုဟု ခေါ်ပါတယ်။ ရုပ် ၂၈ ပါးတွင် --- ဝိညတ်ဒွေဟုခေါ်သော = ကာယဝိညတ်+၀စီဝိညတ် ဟူသော ဝိညတ်ရုပ်နှစ်ပါးသည် စိတ်သို့ အစဉ်လိုက်သောတရား ဖြစ်၍ စိတ်စေတသိက်(နာမ်)သက်နှင့် တူပါတယ်။ အစဉ်လိုက်၍ တူပုံမှာ -- ကားမောင်းသမားတစ်ဦးသည် ကားမောင်းနေစဉ် ကားရှေ့မှ လူတစ်ယောက် အမှတ်မထင် ဖြတ်၀င်လာသောအခါ စိတ်က လူကိုတိုက်တော့မည်ဟု သိလိုက်သည်နှင့် တစ်ပြိုင်နက်ပင် ခြေထောက်ကလည်း ဘရိတ်ကို နင်းပြီးသား လက်ကလည်း စီယာတိုင်ကို ကွေ့ပြီးသား၊ ပါးစပ်ကလည်း အော်ပြီးသား ဖြစ်တော့သည်။ ထို့ကြောင့် ကာယဝိညတ်နှင့် ၀စီဝိညတ် ရုပ်နှစ်ပါးသည် စိတ်နှင့်ပြိုင်တူလောက် အဖြစ်မြန်သဖြင့် စိတ်+စေတသိက်(နာမ်)သက်နှင့် အတူပင် ဖြစ်သည်။ ၀ိညတ်ဒွေသည် -- လက္ခဏရုပ် ၄ မှကြွင်းသော ရုပ် ၂၂ ပါးတို့၏ အသက်ကား စိတ္တက္ခဏအားဖြင့် ၁၇ ချက်၊ ခဏငယ် အားဖြင့် ၅၁ ချက် အသက်ရှည်ပါသည်။ ဥပစယ+သန္တတိ၊ ရုပ်နှစ်ပါးသည် ရုပ်တို့၏ ဖြစ်စ၊ တည်စ အခါကာလ ဖြစ်၍ စိတ်+စေတသိက်(နာမ်)သက်၏ ဥပါဒ်ခဏမျှသာ အသက်ရှည်ပါသည်။ နာမ်တရားထက်ပင် အသက်တိုသော ရုပ်ဖြစ်ပါသည်။ အနိစ္စတာလည်း စိတ်၏ ဘင်ခဏမျှသာ အသက်ရှိသည် ဖြစ်၍ နာမ်တရားအောက် အသက်တိုသော ရုပ်ဖြစ်ပါသည်။ ဇရတာသည် ရုပ်၏ ဌီခဏ = ခဏငယ် ၄၉ ချက်မျှ အသက်ရှည်ပါသည်။ ရုပ်သက်+နာမ်သက်များ သိပြီးလျှင် ရုပ်+ရုပ်ချင်း ထိခိုက်၍ စိတ်များ ဖြစ်ပေါ်သောအခါ ရုပ်သက်တစ်ခု ပြီးစီးဖို့အတွက် စိတ်ပေါင်း ၁၇ ချက်အထိ ပြည့်အောင် ရေတွက်ရမည်ကို သဘောပေါက်နိုင်မည် ဖြစ်ပါသည်။ ဒါဆို ကျနော်တို့ မန္ဒာယု၊ အမန္ဒာယု၊ မဇ္စျိမာယု တို့ကို ဆက်ရှင်းလို့ရပြီနော် .. ၀တ္ထုရုပ်များဟာ စိတ္တက္ခဏ ၁၇ ချက် အသက်တမ်း ညီမျှသောကြောင့် မန္ဒာယု၊ အမန္ဒာယု၊ မဇ္စျိမာယု လို့ မကွဲပြားသော်လည်း ထိုထို၀ီထိ၏ အာရုံအသက်နှင့် နှိုင်းစာလျက် မန္ဒာယု၊ အမန္ဒာယု၊ မဇ္စျိမာယုက လို့ အမည်သုံးမျိုး ခွဲခြားရခြင်း ဖြစ်တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ ပဉ္စ၀တ္ထုရုပ်များဟာ စိတ္တက္ခဏ ၁၇ ချက်၊ ခဏငယ် ၅၁ ချက် အသက်ရှည်ကြပါတယ်တဲ့။ ထို၀တ္ထုရုပ်များသည် ကမ္မဇရုပ်များ ဖြစ်ခြင်းကြောင့် “ပဋိသန္ဓိမုပါဒါယ ခဏေ ခဏေ သမုဋ္ဌာပေတိ” ဟူသော ပါဠိကို ထောက်၍ စိတ်၏ ဥပါဒ်ခဏ၊ ဌီခဏ၊ ဘင်ခဏဟု ဆိုအပ်သော ခဏတိုင်းမှာ ဖြစ်ပေါ်လာကြပါတယ်လို့ဆိုပါတယ်။ စိတ်၏ ဥပါဒ်ခဏနှင့် ရုပ်၏ ဥပါဒ်ခဏသည်လည်းကောင်း၊ စိတ်၏ ဘင်ခဏနှင့် ရုပ်၏ ဘင်ခဏသည် လည်းကောင်း ညီမျှကြပါတယ်။ ရုပ်သည် ဌီခဏ၌သာ အသက်ပိုရှည်ပါတယ်တဲ့။ ခဏငယ် ၄၉ ချက် အသက်ရှည်တယ်ဆိုပါတယ်။ ထို့ကြောင့် ပဉ္စဝိညာဏ်စိတ် ဖြစ်သည့်အခါ ဌီခဏ၌ တည်သော ပဉ္စ၀တ္ထုရုပ်ပေါင်း ၄၉ ခုရှိနေပါတယ်တဲ့။ ထို ၄၉ ခုကို အောက်ပါအတိုင်း မန္ဒာယုက၊ အမန္ဒာယုက၊ မဇ္စျိမာယုက လို့ ၃ မျိုးခွဲနိုင်ပါတယ်တဲ့။ အဲလို ၃ မျိုး မန္ဒာယုက၊ အမန္ဒာယုက၊ မဇ္စျိမာယုက ၃ မျိုးခွဲပုံကို အောက်ပါအတိုင်း ရှင်းပြထားပါတယ်။ ၁။ အတီတဘ၀င်မှ နောက်ပြန်ရေတွက်လျှင် တေရသမဘ၀င်၏ ဘင်ခဏမှစ၍ အတီတဘ၀င်၏ရှေ့ အနန္တရဖြစ်သော ဘ၀င်၏ ဘင်ခဏတိုင်အောင် စိတ်တို့၏ ခဏတိုင်း၌ ဖြစ်ခဲ့သော ၀တ္ထုရုပ် ၃၇ ခုသည် မန္ဒာယုက မည်ပါတယ်တဲ့။ (အဲဒီမှာလည်း ရှင်းရမယ့်စာလုံးတစ်လုံးက၀င်လာပြန်ပြီ။ (တေရသမ)ဆိုတာလေး .. တေရသ ဆိုတာ ပါဠိသချာင်္စာလုံးလေး (၁၃) ကို ရည်ညွှန်းပါတယ်။ ၁၃ ခုမြောက်ဘ၀င်၏ ဘင်ခဏမှစ၍လို့ ပြောချင်တာဖြစ်ပါတယ်။) ၂။ အတီတဘ၀င်နှင့် ဥပါဒ်ပြိုင်သော (အတီတဘ၀င်၏ ဥပါဒ်ခဏ၌ ဥပါဒ်သော) ၀တ္ထုရုပ်သည် မဇ္စျိမာယုက မည်ပါတယ်တဲ့။ ၃။ အတီတဘ၀င်၏ ဌီခဏမှစ၍ ပဉ္စဒွါရာ၀ဇ္ဇန်း၏ ဘင်ခဏတိုင်အောင် စိတ်၏ ဘင်ခဏတိုင်း၌ ဖြစ်ခဲ့သော ၀တ္ထုရုပ် ၁၁ ခုသည် အမန္ဒာယုက မည်ပါတယ်။ ထို မန္ဒာယုက၊ အမန္ဒာယုက၊ မဇ္စျိမာယုက ၃ မျိုးတွင် မဇ္စျိမာယုကဖြစ်၍ အတီတဘ၀င်နှင့် ဥပါဒ်ပြိုင်သော ပဉ္စ၀တ္ထုကို ပဉ္စဝိညာဏ်များ မှီကြပါတယ်။ ထို ပဉ္စ၀တ္ထု၌ပင် ပဉ္စာရုံများ ထင်လာကြပါတယ်။ ထို ပဉ္စ၀တ္ထုသည်ပင် ပဉ္စဒွါရိကဝီထိ၏ ဒွါရကိစ္စကို ပြီးစေပါတယ်တဲ့။ ထို့ကြောင့် ပုရေဇာတ နိဿယ ပစ္စည်းတို့၌ မဇ္စျိမာယုက ဖြစ်၍ အတီတဘ၀င်နှင့် ဥပါဒ်ပြိုင်သော ပဉ္စ၀တ္ထုကိုသာ ရှေးဆရာများအရကောက်လေ့ရှိကြပါတယ်တဲ့။ မှတ်ချက်။ ။ အတီတဘ၀င်မှ နောက်ပြန်ရေတွက်လျှင် တေရသမဘ၀င်၏ ဘင်ခဏမှ စ၍ ဟူသော သတ်မှတ်ချက်သည် အတီတဘ၀င် တစ်ကြိမ်လွန်သော အတိမဟန္တာရုံ ဝီထိနှင့်သာ သက်ဆိုင်ပါသည်။ အတီတဘ၀င် ၂ ချက် ၃ ချက် စသည် လွန်သော မဟန္တာရုံ ဝီထိ၊ ပရိတ္တာရုံ၀ီထိတို့၌ အတီတဘ၀င် တစ်ချက်တိုးလျှင် မန္ဒာယုကဘက်၌ ၀တ္ထုရုပ် ၃ ချက် လျော့ပြီး အမန္ဒာယုက ဘက်၌ ၃ ချက်တိုးပါသည်။ ဤသို့ စသည်ဖြင့် အတီတဘ၀င် တိုးသလောက် မန္ဒာယုကဘက်က လျော့ပြီး အမန္ဒာယုကဘက်က တိုး၍ ရေတွက်ရပါတယ်။ မဇ္စျိမာယုက ပဉ္စ၀တ္ထုရုပ်သည် ပထမဆုံး အတီတဘ၀င်နှင့် အတူဥပါဒ်သော ၀တ္ထုရုပ်ချည်းသာ ဖြစ်ပါသည်။ ဤအယူအဆအပေါ်၌ ဘာသာဋီကာကျမ်းပြု တောင်မြို့ မဟာဂန္ဓာရုံဆရာတော်၏ ထင်မြင်ချက်ကို ဝီထိနှင့် သုံးချက်စု၊ ပုရေဇာတနိဿယ ပစ္စည်း၌ လေ့လာနိုင်ကြပါတယ်။ မန္ဒာယုက၊ အမန္ဒာယုက၊ မဇ္စျိမာယုက နဲ့ပတ်သက်တဲ့ ရှင်းလင်းချက်ကို ဒီလောက်နဲ့ပဲ ကျေနပ်ပါကြပါခင်ဗျာ။ ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။ ကိုယ်စိတ်ချမ်းမြေ့ကြပါစေ .. မေတ္တာဖြင့် TNO(29.8.2019) Thein Naing Ohn ဆောင်ပုဒ်။ ။ အတီတရှေး၊ တေရသမ၊ ဘင်ကစ၍၊ ပထမဘ၀င်၊ ဘင်တွင်တိုင်အောင်၊ ရုပ်များမြောင်ကို၊ ခေါ်ဆောင်မန္ဒ၊ အာယု ကတဲ့၊ အတီတဟူ၊ ဌီစယူလစ်၊ အာ၀ဇ္ဇန၊ ဘင်သို့ကျအောင်၊ ဖြစ်သမျှရုပ်၊ အမန္ဒုက်တည်း၊ တီတုပ္ပါဒ၊ တစ်ခုမျှဟု၊ အပြိုင်ဥသည့်၊ ၀တ္ထုရုပ်သာ၊ မဇ္စျိမာမို့၊ ငါးဖြာဝိညာဉ်။ ယင်းတွင် မှီတုံ၊ အာရုံထင်လာ ယင်း၌သာတည်း၊ ဒွါရာကိစ္စ၊ ယင်းကပြီးစေ၊ မိန့်ကြလေသည်၊ ခုနေခေတ်သုံး၊ အယူတည်း။ ကျမ်းကိုး ၁။ အရှင်ဇနကာဘိဝံသ၏ ဝီထိနှင့် သုံးချက်စု ဘာသာဋီကာ ၂။ ဘဒ္ဒန္တဝါယာမသာရ ကမ္ဘာအေးအဘိဓမ္မာသင်တန်း (သင်တန်းမှူးဆရာတော်) အဂ္ဂမဟာဂန္ထဝါစက ပဏ္ဍိတ သာသနဓဇ ဓမ္မာစရိယ၊ M.A (Q) . ဥဘတော ဝိဘင်္ဂဓရ ၏ အဘိဓမ္မာသင်တန်း ပိုချချက် ၃။ ပုသိမ်မြို့ ပစ္ဆိမာရုံကျောင်းတိုက် အရှင်ခေမိန္ဒ (သာသနဓဇ သိရီပ၀ရ ဓမ္မာစရိယ ဝိနယပါဠိပါရဂူ အဂ္ဂမဟာ ဂန္ထဝါစက ပဏ္ဍိတ) ၏ သင်္ဂြိုဟ် သရုပ်ခွဲသင်ကြားနည်း မဂ္ဂင် ၁၂ ပါး၊ မဂ္ဂင်တရားကိုယ် ၉ ပါး မဂ္ဂင် ၁၂ ပါး၊ မဂ္ဂင်တရားကိုယ် ၉ ပါး အယင်ဆုံး မနေ့ကတင်ပေးတဲ့ မဂ္ဂပစ္စည်း ပါဠိတော်အနက်မြန်မာပြန်လေးကို ပြန်ပူဇော်ကြပါမယ်။ မဂ္ဂပစ္စယောတိ - မဂ္ဂပစ္စည်းဟူသည်ကား၊ ခရီးလမ်းသဖွယ်၊ ယာဉ်ရထားသဖွယ်ဖြစ်၍ ကျေးဇူးပြုတတ်သော သတ္တိတရား၊ မဂ္ဂင်္ဂါနိ - မဂ္ဂင်တရားကိုယ်(၉)ပါး {ပညာ၊ ဝိတက်၊ ဝိရတိ(၃)ပါး၊ ဝီရိယ၊ သတိ၊ ဧကဂ္ဂတာ၊ ဒိဋ္ဌိ၊} ပစ္စည်းတရားတို့သည် ၊ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တကာနံ - မဂ်နှင့် ယှဉ်ကုန်သော ၊ ဓမ္မာနဉ္စ - သဟိတ်စိတ်(၇၁)ပါး၊ စေတသိက်(၅၂)ပါး၊ နာမက္ခန္ဓာပစ္စယုပ္ပန်တရားတို့အားလည်းကောင်း၊ တံသမုဋ္ဌာနာနံ - ထိုမဂ်၊ မဂ်နှင့်ယှဉ်သော စိတ်၊ စေတသိက်လျှင်ဖြစ်ကြောင်းရှိကုန်သော (ထိုမဂ်ကြောင့်ဖြစ်ကုန်သော ရုပ်) တို့အား လည်းကောင်း ၊ ရူပါနဉ္စ - သဟိတ်စိတ္တဇရုပ်၊ သဟိတ်ပဋိသန္ဓေကမ္မဇရုပ်၊ ပစ္စယုပ္ပန်တရားတို့အား လည်းကောင်း၊ မဂ္ဂပစ္စယေန - လမ်းခရီးသဖွယ် ဆောင်ပို့ခြင်း မဂ္ဂပစ္စယသတ္တိဖြင့် ၊ ပစ္စယော - ဥပကာရကော - ကျေးဇူးပြုသည် ၊ ဟောတိ - ဖြစ်၏။ (ပဋ္ဌာန်းတရားတော်ပါဠိအနက်မြန်မာပြန်အား ဘဒ္ဒန္တဝါယာမသာရ ကမ္ဘာအေးအဘိဓမ္မာသင်တန်း (သင်တန်းမှူးဆရာတော်) အဂ္ဂမဟာဂန္ထဝါစက ပဏ္ဍိတ သာသနဓဇ ဓမ္မာစရိယ၊ M.A (Q) . ဥဘတော ဝိဘင်္ဂဓရ ၏ ပဋ္ဌာန်းတရားတော်မှ ထုတ်နှုတ်ဖော်ပြပါသည်။) မဂ္ဂ ၊ မဂ္ဂင်ဆိုတာ သုဂတိ ဒုဂတိသို့လည်းကောင်း နိဗ္ဗာန်သို့လည်းကောင်း ရှေးရှုရောက်စေတတ်သောကြောင့် သမ္မာဒိဋ္ဌိစသောတရားတို့သည် မဂ္ဂ မည်ပါတယ်တဲ့။ ထို သုဂတိ၊ ဒုဂ္ဂတိသို့လည်းကောင်း နိဗ္ဗာန်သို့လည်းကောင်း ရှေ့ရှုရောက်စေတတ်သောကြောင့် မဂ္ဂ - အမည်ရသော အစိတ်အင်္ဂါတို့ဖြစ်သောကြောင့် မဂ္ဂင် မည်၏။ [မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိစသော တရားများကား ဒုဂ္ဂတိဘုံသို့ ရောက်ကြောင်း မဂ္ဂင် မည်၏။] မဂ္ဂ၊ မဂ္ဂင်ဆိုယင် ၈ ပါးပဲရှိတယ်လို့ ထင်နေကြတာများပါတယ်။ တကယ်တော့ သမ္မာမဂ္ဂင် (၈)ပါး၊ မိစ္ဆာမဂ္ဂင် (၄)ပါး၊ ပေါင်း (၁၂) ပါး ရှိပါတယ်။ မှတ်သားဖွယ်အနေနဲ့ အဲဒီ မဂ္ဂင် ၁၂ ပါးတို့ရဲ့ တရားကိုယ်အရကောက်များ ကို အယင် ဖော်ပြပေးပါမယ်။ သမ္မာဒိဋ္ဌိမဂ္ဂင် = တိဟိတ်စိတ် ၄၇ ခု၌ရှိသော ပညာစေတသိက်သည် သမ္မာဒိဋ္ဌိမဂ္ဂင် မည်ပါသည်။ သမ္မာသင်္ကပ္ပမဂ္ဂင် = ကာမာ၀စရသောဘဏစိတ် ၂၄ ပါး၊ ပထမစျာန်စိတ် ၁၁ ပါး၌ရှိသော ဝိတက်စေတသိက် သည် သမ္မာသင်္ကပ္ပမဂ္ဂင် မည်ပါသည်။ သမ္မာဝါစာမဂ္ဂင် = လောကုတ္တရာစိတ် ၈ ပါး၊ မဟာကုသိုလ်စိတ် ၈ပါး၌ရှိသော သမ္မာဝါစာစေတသိက်သည် သမ္မာဝါစာမဂ္ဂင် မည်ပါသည်။ သမ္မာကမ္မန္တမဂ္ဂင် = မဟာကုသိုလ်စိတ် ၈ ပါး၊ လောကုတ္တရာစိတ် ၈ ပါး၌ရှိသော သမ္မာကမ္မန္တစေတသိက်သည် သမ္မာကမ္မန္တမဂ္ဂင် မည်ပါသည်။ သမ္မာအာဇီ၀မဂ္ဂင် = မဟာကုသိုလ်စိတ် ၈ ပါး၊ လောကုတ္တရာစိတ် ၈ ပါး၌ရှိသော သမ္မာအာဇီဝစေတသိက်သည် သမ္မာအာဇီ၀မဂ္ဂင် မည်ပါသည်။ သမ္မာဝါယာမမဂ္ဂင် = သောဘဏစိတ် တစ်ခုယုတ်ခြောက်ဆယ် ၌ရှိသော ဝီရိယစေတသိက်သည် သမ္မာဝါယာမမဂ္ဂင် မည်ပါသည်။ သမ္မာသတိမဂ္ဂင် = သောဘဏစိတ် တစ်ခုယုတ်ခြောက်ဆယ် ၌ရှိသော သတိစေတသိက်သည် သမ္မာသတိမဂ္ဂင် မည်ပါသည်။ သမ္မာသမာဓိမဂ္ဂင် = သောဘဏစိတ်တစ်ခုယုတ်ခြောက်ဆယ်၌ရှိသော ဧကဂ္ဂတာစေတသိက်သည် သမ္မာသမာဓိမဂ္ဂင် မည်ပါသည်။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိမဂ္ဂင် = ဒိဋ္ဌိဂတသမ္ပယုတ်စိတ် ၄ ပါး၌ရှိသော ဒိဋ္ဌိစေတသိက်သည် မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိမဂ္ဂင် မည်ပါသည်။ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပမဂ္ဂင် = အကုသိုလ်စိတ် ၁၂ ပါး၌ရှိသော ဝိတက်စေတသိက်သည် မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပမဂ္ဂင် မည်ပါသည်။ မိစ္ဆာဝါယာမမဂ္ဂင် = အကုသိုလ်စိတ် ၁၂ ပါး၌ရှိသော ဝီရိယစေတသိက်သည် မိစ္ဆာဝါယာမမဂ္ဂင် မည်ပါသည်။ မိစ္ဆာသမာဓိမဂ္ဂင် = ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂုတ်ကြဉ်သော အကုသိုလ်စိတ် ၁၁ ပါး၌ရှိသော ဧကဂ္ဂတာစေတသိက်သည် မိစ္ဆာသမာဓိမဂ္ဂင် မည်ပါသည်။ ဤသို့လျှင် မဂ္ဂင်တို့သည် သရုပ်အားဖြင့် ၁၂ ပါး၊ တရားကိုယ်အားဖြင့် ပညာ၊ ဝိတက်၊ သမ္မာဝါစာ၊ သမ္မာကမ္မန္တ၊ သမ္မအာဇီ၀၊ ဝီရိယ၊ သတိ၊ ဧကဂ္ဂတာ၊ ဒိဋ္ဌိ .. အားဖြင့် ၉ ပါး ရှိပါသည်။ အဲဒါကိုပဲ မဂ္ဂင်တရားကိုယ် ၉ပါးလို့ အထက်က ပဋ္ဌာန်းတရားတော်မှာ ဖော်ပြခဲ့တာဖြစ်ပါတယ်။ သမ္မာဒိဋ္ဌိစသော မဂ္ဂင် ၈ ပါးတရားတို့သည် သုဂတိဘုံနှင့်နိဗ္ဗာန်သို့ ရှေ့ရှုရောက်စေတတ်သောကြောင့် သုဂတိနိဗ္ဗာနမဂ္ဂင် မည်ပါတယ်။ သမ္မာမဂ္ဂင် လည်း မည်ပါတယ်။ - လောကီမဂ္ဂင် သမ္မာဒိဋ္ဌိစသော ၈ ပါးတို့သည် သုဂတိဘုံသို့ ရောက်စေ၍၊ - လောကုတ္တရာမဂ္ဂင် သမ္မာဒိဋ္ဌိစသော ၈ ပါးတို့သည် နိဗ္ဗာန်သို့ ရောက်စေပါတယ်။ [ဝိ၀ဋ္ဋူပနိဿယ လောကီသမ္မာဒိဋ္ဌိစသော မဂ္ဂင်တို့သည်လည်း နိဗ္ဗာန်သို့ရောက်စေပါတယ်။] မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိစသော မဂ္ဂင် ၄ ပါးတရားများကား ဒုဂ္ဂတိဘုံသို့ရောက်စေတတ်သောကြောင့် ဒုဂ္ဂတိမဂ္ဂင် မည်ပါတယ်။ အကုသိုလ်မဂ္ဂင်လည်း မည်ပါတယ်။ သမ္မာဒိဋ္ဌိသည် .. မဖောက်မပြန်သောအားဖြင့် မှန်ကန်စွာ နိဗ္ဗာန်ကို သစ္စာလေးပါးတရားတို့ကို၊ တေဘူမကသင်္ခါရတရားတို့ကို မြင်တတ်သောကြောင့် ပညာ - စေတသိက်သည် သမ္မာဒိဋ္ဌိ မည်ပါတယ်။ ထိုသမ္မာဒိဋ္ဌိသည်ကား အတ္ထိ ဒိန္နံ - အလှူအကျိုးသည် ဧကန်ရှိ၏။ .. စသည်အစွမ်းအားဖြင့် ၁၀ ပါးအပြား ရှိ၏။ တစ်နည်းအားဖြင့် ပရိညာ၊ ပဟာန၊ သစ္ဆိကိရိယာ၊ ဘာ၀နာ ဟူသော ကိစ္စတို့၏ အစွမ်းအားဖြင့် ၄ပါး အပြားရှိ၏။ [လောကုတ္တရာအဖို့ကို ရည်၍ နိဗ္ဗာန်ကို သစ္စာလေးပါးတရားတို့ကို မြင် ဟုဆို၍၊ လောကီအဖို့ကိုရည်၍ တေဘူမကသင်္ခါရတရားတို့ကို မြင် ဟု ဆိုပါသည်။] ဂေါတြဘူဉာဏ် ဖြစ်ပုံ ပုထုဇဉ်အနွယ်ကို လွှမ်းမိုးနှိပ်စက်၍ အရိယာအနွယ်ကို ဖြစ်ပွားစေတတ်သောကြောင့် ဂေါတြဘူ ဟုခေါ်ပါသည်။။ [ဂေါတြ - အနွယ် + ဘူ - လွှမ်းမိုးတတ်၊ ဖြစ်စေတတ်] မဂ္ဂဝီထိ၌ပါ၀င်သော ပရိကံ၊ ဥပစာ၊ အနုလုံစိတ်တို့သည် အနိစ္စ၊ ဒုက္ခ၊ အနတ္တ ဟူသော လက္ခဏာ ၃ ပါးကို အာရုံပြုပါသည်။ ဂေါတြဘူစိတ်သည်ကား ရုပ်နာမ်သင်္ခါရတို့ကို အာရုံမပြုဘဲ နိဗ္ဗာန်ကို အာရုံပြုပါသည်။ ဤဉာဏ်တို့သည် မဂ္ဂဝီထိတစ်ခုအတွင်းရှိ မဂ်၏ ရှေးအဖို့၌ ဖြစ်ကြသော ဥပစာရသမာဓိဇော ချင်းတူကြသော်လည်း အနုလောမဉာဏ်သည် မောဟအမှောင်ကို ပယ်နိုင်၏။ နိဗ္ဗာန်ကို မမြင်နိုင်။ ဂေါတြဘူဉာဏ်ကား နိဗ္ဗာန်ကို မြင်နိုင်၏။ မောဟကိုကား မပယ်နိုင်။ ဤသို့အားဖြင့် ထူးပါသည်။ ဂေါတြဘူသည် မဂ်ရှေ့မှ နိဗ္ဗာန်ကို ညွှန်ပြတတ်သောကြောင့် မဂ်ဇော ဖိုလ်ဇောတို့၏ ရှေ့သွားဖြစ်သည့် အာ၀ဇ္ဇန်းနှင့်တူ၏။ သို့အတွက် ဂေါတြဘူသည် ပုထုဇဉ်အနွယ်ကု လွှမ်းမိုးကျော်ဖြတ်တတ်သောတရား၊ အရိယာအနွယ်သို့ ရောက်မည့်တရား မည်ပါသည်။ ဂေါတြဘူဉာဏ်သည် မဂ်ဉာဏ်၏ အာ၀ဇ္ဇန်းအရာတည်သဖြင့် ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ၌လည်း မ၀င်၊ အထက်၌ဖြစ်သော ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ၌လည်း မပါ၀င်ပေ။ ၀ိပဿနာဉာဏ်၏ အလျင်၌ကျသဖြင့် ဝိပဿနာဉာဏ်ကား ဖြစ်ပြီး၊ သီးခြား ဂေါတြဘူဉာဏ် မည်၏။ မဂ်စိတ်ဖြစ်ပုံ - မဂ်ကိစ္စ ၁၆ ချက် ဂေါတြဘူစိတ်၏ အခြားမဲ့၌ ဒုက္ခသစ္စာကား - လောကီစိတ် ၈၁ ပါး၊ လောဘကြဉ်သော စေတသိက် ၅၁ ပါး၊ ရုပ် ၂၈ ပါးသာတည်း။ ထိုထက် အယုတ်အလွန်မရှိ - ဟု ပိုင်းခြား၍ သိလျက်၊ သမုဒယသစ္စာကို ပယ်လျက်၊ နိဗ္ဗာန်ကို အာရုံပြုသည်မစွမ်းဖြင့် မျက်မှောက်ပြုလျက်၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိပညာဉာဏ်သည် မိမိနှင့်ယှဉ်ဖက်ဖြစ်သော သမ္မာသင်္ကပ္ပစသော ၇ ပါးသော မဂ္ဂသစ္စာတို့နှင့် သဟဇာတစသော ပစ္စည်းအဖြစ် အတူတကွဖြစ်၍ ၄င်းမဂ္ဂသစ္စာတို့ကို ပွားစေသည် အစွမ်းဖြင့် သောတာပတ္တိမဂ်ဟူသော အပ္ပနာသည် ဖြစ်ပေါ်လာ၏။ ဂေါတြဘူစိတ်၏ အခြားမဲ့၌ မဂ်စိတ်သည် ကိစ္စ ၄ ချက်ကို တစ်ပြိုင်နက် ပြီးစေလျက်၊ နိဗ္ဗာန်ကို အာရုံပြုပြီး၊ တစ်ကြိမ်ဖြစ်ရုံမျှနှင့်ပင် ဆိုင်ရာကိလေသာကို ပယ်သတ်မှုကိစ္စ ပြီးပြည့်စုံသောကြောင့် တစ်ကြိမ်သာ ဖြစ်ရိုးထုံးစံရှိသော မဂ်ဉာဏ်သည်ပင် ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ မည်၏။ ဆီမီးသည် (၁) မီးစာကိုလောင်ခြင်း၊ (၂) အမှောင်ကိုပယ်ခြင်း (၃) အလင်းကိုဖြစ်စေခြင်း (၄) ဆီကို ကုန်စေခြင်း - ဟူသော ကိစ္စ ၄ ချက်ကို တစ်ပြိုင်နက်ပြုသကဲ့သို့ မဂ်စိတ်သည်လည်း - ၁။ ဒုက္ခသစ္စာကို ပိုင်းခြား၍ သိခြင်း။ (သိ) (ပရိညာကိစ္စ) ၂။ သမုဒယသစ္စာကို ပယ်ခြင်း။ (ပယ်) (ပဟာနကိစ္စ) ၃။ နိရောဓသစ္စာ(နိဗ္ဗာန်)ကိုမျက်မှောက်ပြုခြင်း။ (ဆိုက်) (သစ္ဆိကရဏကိစ္စ) ၄။ မဂ္ဂသစ္စာကို ပွားများခြင်း။ (ပွား) (ဘာ၀နာကိစ္စ) ဟူသော ကိစ္စ ၄ ချက်ကို တစ်ပြိုင်နက် ပြီးစေ၏။ မဂ်စိတ်တိုင်း ဤကိစ္စ ၄ ချက်ကို ပြုကြသဖြင့် မဂ် ၄ ပါး အတွက် ကိစ္စ ၁၆ ချက် ဖြစ်ရပါသည်။ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တကာနံ - မဂ်နှင့် ယှဉ်ကုန်သော ၊ ဓမ္မာနဉ္စ - သဟိတ်စိတ်(၇၁)ပါး၊ စေတသိက်(၅၂)ပါး၊ နာမက္ခန္ဓာပစ္စယုပ္ပန်တရားတို့အားလည်းကောင်း .. လို့ဆိုထားတာရှိပါတယ်။ သဟိတ်စိတ်(၇၁)ပါး ဆိုတော့ အဟိတ်စိတ်တွေကြဉ်ထားပါတယ်။ ဘာကြောင့်လည်းဆိုတော့ .. အဟိတ်စိတ်တို့၌ယှဉ်သော ဝိတက် ဝီရိယ ဧကဂ္ဂတာတို့သည် ယှဉ်ဖက်သမ္ပယုတ်ဟိတ်ကင်းရကား အာနည်းကြသောကြောင့် မဂ်ကိစ္စမတပ်နိုင်ကြ၍ ဖြစ်ပေသည်။ (မဂ္ဂင်ဟူသည် ဟိတ်တရားလျှင် နောက်ပိတ်အကွပ် အကြီးအကြပ်ရှိ၏။) ကိုယ်စိတ်ချမ်းမြေ့တရားတွေ့ကြပါစေ။ မေတ္တာဖြင့် TNO(18.9.2019) Thein Naing Ohn ဓာတုကထာ တတိယနယ နိဒ္ဒေသ “အသင်္ဂဟိတေနသင်္ဂဟိတံ” (ခန္ဓာမတူ - အာတယတန၊ ဓာတ်တူ) ဓာတုကထာ တတိယနယ နိဒ္ဒေသ “အသင်္ဂဟိတေနသင်္ဂဟိတံ” (ခန္ဓာမတူ - အာတယတန၊ ဓာတ်တူ) ****************************************** တတိယနယနိဒ္ဒေသ (အသင်္ဂဟိတေန သင်္ဂဟိတံ) သည် ခန္ဓာဖြင့် မရေတွက်ဘဲ အာယတန၊ ဓာတ်တို့ဖြင့် ရေတွက်အပ်သော တရားတို့ကို ခန္ဓာ၊ အာယတန၊ ဓာတ်အားဖြင့် ရေတွက်သော တရားဖြစ်ပါသည်။ တတိယနယ၌ ကတ္တားနှင့်ကံပုဒ်တို့သည် ခန္ဓာမတူ-အာယတန၊ ဓာတ်တို့တူကြရမည်ဖြစ်၍ ဓမ္မာယတန တစိတ်ဖြစ်သော သုခုမရုပ်၊ ဝေဒနာ၊ သညာ၊ သင်္ခါရ၊ နိဗ္ဗာန် ဤ ၅မျိုး ကိုသာ မူတည်ပြီး ဟောပါသည်။ ၀ိညာဏ၊ သြဠာရိကရုပ်နှင့် ရောနေသော တရားများမှာ အာယတန၊ ဓာတ်တူမရနိုင်၍ မဟောပါ။ ပါဠိတော်၌ အဖြေတူများကိုပေါင်း၍ ပဥှာ (၁၂) ပါးကိုဟောထားပါသည်။ အရကောက်၌ကား ယေစွဲတူရာ ကိုပြပါသည်။ ၁။ ဝေဒနာက္ခန္ဓာနှင့် အဖြေတူသောပုဒ်ပေါင်း - ၅ ၂။ နိရောဓသစ္စာ ---------။------------------ - ၁ ၃။ ဇီဝိတိနြေ္ဒ ---------------။---------------- - ၁ ၄။ ဣတ္ထိနြေ္ဓ --------------။---------------- - ၂၂ ၅။ ဇာတိ ------------------။---------------- - ၄ ၆။ သောက ----------------။--------------- - ၂၀ ၇။ အပ္ပစ္စယ ----------------။---------------- - ၂ ၈။ အာသ၀ ----------------။---------------- - ၃ ၉။ သံယောဇဉ် ------------။---------------- - ၁၇ ၁၀။ စေတသိက ----------။---------------- - ၆ ၁၁။ စိတ္တသဟဘူ ----------။-------------- - ၂ ၁၂။ ဥပါဒါန -----------------။-------------- - ၇ ဤပါဠိတော်ပြအဖြေတူများကို တဖန်အကျဉ်းချုပ်လျှင် ဝေဒနက္ခန္ဓာ ၁၁ + သညာက္ခန္ဓာ ၂ + သင်္ခါရက္ခန္ဓာ ၅၉ + ဣတ္ထိနြေ္ဒ ၂ = ၇၄ ပုဒ်ဖြစ်၏။ နိရောဓသစ္စာမှာ ၃ ပုဒ်သာရသည်။ ဇီဝိတိနြေ္ဓ ၄ + စျာန ၁ ဟု ၅ ပုဒ်ဖြစ်၏။ စေတသိကမှာ ၆ပုဒ်ဖြစ်၏။ စိတ္တသဟဘူ ၂ ပုဒ်ဖြစ်၍ အားလုံးပေါင်းလျှင် ပါဠိတော်ပြ အဖြေတူများမှာ ၇၄+၃+၅+၆+၂ = ၉၀ ဟု ငါးမျိုးသာရပေသည်။ အကျဉ်းချုပ်အားဖြင့်ပြောရလျှင် အဗ္ဘန္တရမာတိကာဟောပုဒ်အနေဖြင့် ဟောပုဒ် ၅၀၊ ဗာဟိရမာတိကာ ဟောပုဒ်အနေဖြင့် ဟောပုဒ် ၄၀ ပါ၀င်ပါသည်။ အဗ္ဘန္တရမာတိကာ၊ ဗာဟိရမာတိကာ နှစ်ရပ်ပေါင်း ဟောပုဒ် ၉၀ ဖြစ်ပါသည်။ ဤတတိယနယနိဒ္ဒေသ၌ ဟောပုဒ် ၉၀ တို့ကို သဘောတူရာ ဟောပုဒ်အလိုက် စုစည်း၍ ၉ အုပ်စု ခွဲခြားထားပါသည်။ လွယ်ကူစွာမှတ်မိစေရန် ရှေးပညာရှင်ဆရာတော်များက ( ဝေ ၊ သဉ် ၊ သင် ၊ နိ ၊ ဣ ၊ ဇီ ၊ စျာ ၊ စေ ၊ စိ ) ဟူ၍ အကျဉ်းချုပ် ဆောင်ပုဒ်ကို စပ်ဆိုတော်မူခဲ့ကြပါသည်။ ထိုအက္ခရာများသည် ဦးဆောင်ဟောပုဒ်များ၏ အစအက္ခရာများ ဖြစ်ပါသည်။ ဤဆောင်ပုဒ်အလိုက် ဟောပုဒ် ၉၀ ရပုံကို ပုံတွင် ကြည့်ရှုနိုင်ပါသည်။ ၁။ ဝေ = ဝေဒနာက္ခန္ဓာန ၂။ သဉ် = သညာက္ခန္ဓေန ၃။ သင် = သင်္ခါရက္ခန္ဓေန ၄။ နိ = နိရောဓသစ္စေန ၅။ ဣ = ဣတ္ထိနြ္ဒိယေန ၆။ ဇီ = ဇီဝိတိနြ္ဒိယေန ၇။ စျာ = စျာနေန ၈။ စေ = စေတသိကဟိ ဓမ္မေဟိ ၉။ စိ = စိတ္တသဟဘူဟိ ဓမ္မေဟိ (အထက်ပါ ၉ ပုဒ်နှင့် အလားတူဟောပုဒ်များကို အလားတူပုဒ်ပေါင်းဇယား တွင် ကြည့်ရှုပါရန်။) ယေ ဓမ္မာ - တရားများကောက်ပုံစည်းမျဉ်း (ယေစွဲနည်းဥပေဒေသ) ဤတတိယနယနိဒ္ဒေသ၌ ဟောပုဒ်နှင့် ယေ ဓမ္မာ-အရ ခန္ဓာကွဲ၍ ဓမ္မာယတန၊ ဓမ္မဓာတ်အားဖြင့် တူသော တရားမျိုးကို ဟောရာ ဝေဒနာ၊ သညာ၊ သင်္ခါရ၊ သုခုမရုပ်နှင့် နိဗ္ဗာန်ဟူသော တရား ၅မျိုး အနက် --- ၁။ ဟောပုဒ်မှာ တရား ၁-မျိုးဖြစ်ခဲ့လျှင် ကျန်လေးပါးကို ယေ ဓမ္မာ - အရကောက်ပါ။ ဥပမာ။ ။ ဟောပုဒ်သည် ဝေဒနာဖြစ်ခဲ့လျှင် ယေ ဓမ္မာ - အရ ကြွင်းသော သညာ၊ သင်္ခါရ၊ သုခုမရုပ်နှင့် နိဗ္ဗာန်ကို ကောက်ပါ။ အုပ်စု (၁) မှ (၅) အထိ ဟောပုဒ်တို့သည် တရား ၁-မျိုးစီဖြစ်သောကြောင့် ကျန် ၄ မျိုးကို ယေ ဓမ္မာ - အရကောက်ပါသည်။ ၂။ ဟောပုဒ်သည် တရားနှစ်မျိုးဖြစ်ခဲ့လျှင် ကျန် ၃-မျိုးကို ယေ ဓမ္မာ - အရကောက်ပါ။ ဥပမာ။ ။ အုပ်စု (၆) တွင်ဟောသော ဇီဝိတိနြေ္ဒသည် ရုပ်ဇီဝိတ(သုခုမရုပ်)နှင့် နာမ်ဇီဝိတ (ဇီဝိတိနြေ္ဒစေတသိက်=သင်္ခါရ) တရား ၂ မျိုးဖြစ်သောကြောင့် ကျန်သော ဝေဒနာ၊ သညာ၊ နိဗ္ဗာန် ၃ မျိုးကို ယေ ဓမ္မာ အရကောက်ပါသည်။ ထို့အတူ အုပ်စု (၇) တွင် ဟောသော စျာန်သည်လည်း (ဝေဒနာ၊ သင်္ခါရ) တရား ၂ မျိုးဖြစ်သောကြောင့် ကျန်သော သညာ၊ သုခုမရုပ်နှင့် နိဗ္ဗာန် ၃ မျိုးကို ယေ ဓမ္မာ - အရကောက်သည်။ ၃။ ဟောပုဒ်မှာ တရားသုံးမျိုးဖြစ်ခဲ့လျှင် ကျန် ၂-မျိုးကို ယေ ဓမ္မာ အရကောက်ပါ။ ဥပမာ။ ။ အုပ်စု (၈) တွင် ဟောသော စေတသိကဓမ္မတို့သည် (ဝေဒနာ၊ သညာ၊ သင်္ခါရ) တရား ၃ မျိုးဖြစ်သောကြောင့် ကျန်သော သုခုမရုပ်နှင့် နိဗ္ဗာန် ၂ မျိုးကို ယေ ဓမ္မာ - အရကောက်ပါသည်။ ၄။ ဟောပုဒ်သည် တရားလေးမျိုးဖြစ်ခဲ့လျှင် ကျန်တစ်ပါးကိုသာ ယေ ဓမ္မာ - အရကောက်ပါသည်။ ဥပမာ။ ။ အုပ်စု (၉) တွင် ဟောသော စိတ္တသဟဘူဓမ္မတို့သည် (ဝေဒနာ၊ သညာ၊ သင်္ခါရ၊ သုခုမရုပ်) တရား ၄မျိုး ဖြစ်သောကြောင့် ကျန်သော နိဗ္ဗာန်ကိုသာ ယေ ဓမ္မာ - အရကောက်ပါသည်။ ************************************ ခင်ဦးတောရမူလပဋ္ဌာန်းဆရာတော်စီစဉ်ရေးသားသည့် ဓာတုကထာပါရဂူကျမ်းတွင်လာရှိသည့် စွဲပုံကိုပြပါမည်။ ယေစွဲရန်ဥပဒေသများ ဓမ္မာယတနထိုက်သော သုခုမရုပ်၊ ဝေဒနာ၊ သညာ၊ သင်္ခါရ၊ နိဗ္ဗာန်ဟု ဇယားပြအတိုင်း တရားငါးပါးကို မှတ်ထားပါ။ ဟောပုဒ်မှာ တရားတခုသာဖြစ်လျှင် ကျန်လေးပါးကို “ယေ” စွဲပါ။ ဟောပုဒ်မှာ နှစ်ခုဖြစ်လျှင် သုံးပါး၊ ဟောပုဒ်မှာ သုံးခုဖြစ်လျှင် နှစ်ပါး၊ ဟောပုဒ်မှာ လေးခုဖြစ်လျှင် တစ်ပါးကို စွဲရသဖြင့် ဤနယမှာ လွယ်ကူပါပေသည်။ စွဲပုံကိုပြဦးအံ့။ ၁။ ဝေဒနာက္ခန္ဓာကို ဟောလျှင် ကြွင်းကျန်သော သုခမရုပ်၊ သညာ၊ သင်္ခါရ၊ နိဗ္ဗာန်ကို “ယေ” စွဲပါ။ ထိုအခါ ဝေဒနာက္ခန္ဓာက ဝေဒနာက္ခန္ဓာဖြစ်၍ ကြွင်းကျန်သော သုခုမရုပ် စသည်တို့တွင် နိဗ္ဗာန်ကို ခန္ဓာ အရေအတွက်မှ လွှတ်၍ သုခုမရုပ်က ရူပက္ခန္ဓာ၊ သညာက သညာက္ခန္ဓာ၊ သင်္ခါရက သင်္ခါရက္ခန္ဓာ ဖြစ်ကြ၍ ခန္ဓာအားဖြင့် အရ မတူကြပေ။ သို့သော်လည်း ဝေဒနာက္ခန္ဓာမှာလည်း ဓမ္မာယတန၊ ဓမ္မဓာတ်၊ ကြွင်း သုခုမရုပ်စသည်မှာလည်း ဓမ္မာယတန၊ ဓမ္မဓာတ်ဖြစ်၍ အာယတန၊ ဓာတ်အရချင်းကား တူကြပေသည်။ တေစွဲရန် တေစွဲရာတွင် “ယေ” စွဲခဲ့သောတရားများကိုပင် “တေ” စွဲရန် “တေဓမ္မာ=ယေဓမ္မာ” ဟုဆိုထားသဖြင့် တေဓမ္မာ၊ ထိုသုခုမရုပ်၊ သညာ၊ သင်္ခါရ၊ နိဗ္ဗာန်တို့ကိုဟု အနက်ပေးရသည်။ သင်္ဂဟိတ ထိုတေစွဲအပ်သောတရားတို့ကို ခန္ဓာ၊ အာယတန၊ ဓာတ်ဖွဲ့လျှင် နိဗ္ဗာန်မှာ ခန္ဓာဝိမုတ်ဖြစ်၍ ခန္ဓာမဖွဲ့ရကား “နိဗ္ဗာန်ကို ခန္ဓာဟူသော အရေအတွက်မှ ထား၍” ဟု ဆိုရပါမည်။ ထိုအခါ သုခုမရုပ်မှာ ရူပက္ခန္ဓာ၊ သညာမှာ သညာက္ခန္ဓာ၊ သင်္ခါရမှာ သင်္ခါရက္ခန္ဓာရ၍ ခန္ဓာအားဖြင့် သုံးပါးရ၏။ အာယတန ဓာတ်များမှာကား ဓမ္မာယတနတစိတ်ကို ဟောသောတရားဖြစ်၍ အမြဲကိန်းသေ ဓမ္မာယတန၊ ဓမ္မဓာတ်များသာ ဖြစ်ကြပေသည်။ ၂။ ၃။ သညာက္ခန္ဓာ၊ သင်္ခါရက္ခန္ဓာတို့ကို ဟောလျှင် ဝေဒနာက္ခန္ဓာသဘောအတိုင်း ဟောပုဒ်တရားကို ချန်၍ ကျန်သော လေးချက်ကို အသီးသီး “ယေ” စွဲရယုံသာထူးပါသည်။ (အဖြေတူတွင် ၄င်းတို့သည် ဝေဒနာက္ခန္ဓာ၌အတွင်း၀င်ကြ၏။) ၄။ နိရောဓသစ္စာကို ဟောလျှင် ကျန်လေးပါးကို “ယေ” စွဲပါ။ ဤနိရောဓသစ္စာမှာ ခန္ဓာဝိမုတ်ဖြစ်၍ အသင်္ဂဟိတ၌ “ခန္ဓာဟူသော ရေတွက်ခြင်းဖြင့် မရေတွက်အပ်ကုန်” ဟု သာမည ဆိုရသည်ဖြစ်၍ (×) အမှတ်ပြထားပါသည်။ ၅။ ဣတ္ထိနြေ္ဒမှာ သုခုမရုပ်ဖြစ်၍ ကျန်လေးချက်ကို “ယေ” စွဲ၍ ရှေးနည်းအတိုင်းဆိုပါ။ ၆။ ဇီဝိတတိနြေ္ဒမှာ ရုပ်ဇီဝိတ၊ နာမ်ဇီဝိတဟုနှစ်မျိုးရှိရာတွင် ရုပ်ဇီဝိတမှာ သုခုမရုပ်တစ်စိတ်၊ နာမ်ဇီဝိတမှာ သင်္ခါရက္ခန္ဓာဖြစ်၍ တရားနှစ်မျိုးရ ရကား ကျန်သော တရားသုံးပါးကိုသာ “ယေ” စွဲရတော့မည်။ ထိုဇီဝိတနှစ်ပါးမှာ ရူပက္ခန္ဓာ၊ သင်္ခါရက္ခန္ဓာဖြစ်၍ ရူပက္ခန္ဓာ၊ သင်္ခါရက္ခန္ဓာတို့ဖြင့် မရေတွက်အပ်ကုန်ဟုဆိုမှုသာထူးပါသည်။ ၇။ စျာနင်ငါးပါးတွင် ဝေဒနာမှာ ဝေဒနာက္ခန္ဓာ၊ ကြွင်း စျာနင်လေးပါးမှာ သင်္ခါရက္ခန္ဓာဖြစ်၍ ရှေးနည်းတူ ကျန်သောတရား သုံးပါးကို “ယေ” စွဲပါ။ ၈။ စေတသိက်တရားမှာ စေတသိက်ခန္ဓာသုံးပါးဖြစ်၍ ကျန်နေသော သုခုမရုပ်နှင့် နိဗ္ဗာန်ကိုသာ “ယေ” စွဲရတော့မည်။ မရေတွက်အပ်သော ခန္ဓာများမှာလည်း ဟောပုဒ်တရားအရ ခန္ဓာများသာ ဖြစ်ပေသည်။ ၉။ စိတ္တသဟဘူတရားမှာ ဒုကမာတိကာကပြခဲ့သော စေတသိက် ၅၂ နှင့် ဝိညတ်ဒွေဖြစ်၍ ခန္ဓာဖွဲ့လျှင် ဝိညတ်ဒွေက ရူပက္ခန္ဓာ၊ စေတသိက် ၅၂ က စေတသိက် ခန္ဓာသုံးပါးဖြစ်၍ တရားလေးမျိုး ရပေသည်။ “ယေ” စွဲရန်အတွက် နိဗ္ဗာန်တရားတစ်ပါးသာကျန်တော့၍ ၄င်း နိဗ္ဗာန်ကိုပင် “ယေ” စွဲပါ။ (ဤသို့ဆိုလျှင် အသင်္ဂဟိတ၊ သင်္ဂဟိတ များမှာလည်း ထင်ရှားပေပြီ။) ကျမ်းကိုး။ ။ ခင်ဦးတောရမူလပဋ္ဌာန်းဆရာတော်စီစဉ်ရေးသားသည့် ဓာတုကထာပါရဂူကျမ်း နှင့် UNIVERSITY OF ABHIDHAMMA တို့မှ ကောက်နှုတ်ဖော်ပြပါသည်။ ၀ိပါက်ကဘာကြောင့် အာသေ၀နမတပ်သနည်း? ၀ိပါက်ကဘာကြောင့် အာသေ၀နမတပ်သနည်း? အာသေ၀နပစ္စည်းမှာ ဝိပါက်က ဘာကြောင့် အာသေ၀နမတပ်သလည်းဆိုတဲ့ မေးခွန်းလေးကို အကျဉ်း ရှင်းပေးချင်ပါတယ်။ အကျဉ်းနော် အပြည့်အစုံမဟုတ်သေးပါဘူး။ အဋ္ဌကထာဖွင့်ဆိုချက်က သိသင့်တဲ့ အချက်တစ်ချို့ကိုသာထုတ်နှုတ်ဖော်ပြပေးခြင်းဖြစ်ပါသည်။ အဋ္ဌကထာဖွင့်ဆိုချက်များ အာသေ၀နပစ္စည်း ကျေးဇူးပြုပုံ အဖန်တလဲလဲ မှီဝဲခြင်း၊ ထုံစေခြင်းသဘောဖြင့် ကျေးဇူးပြုတတ်သောတရား - ရှေးရှေးသော ကျမ်းဂန်သင်ယူမှုသည် နောက်နောက်သော ကျမ်းဂန်သင်ယူမှုအား အထုံရစေ၍ အားကောင်းစေရန် ကျေးဇူးပြုသကဲ့သို့ မိမိ၏အခြားမဲ့၌ဖြစ်သော ဇောတို့အား မိမိနှင့်တူသည်၏အဖြစ်သို့ ရောက်စေခြင်း၊ ထုံစေခြင်း၊ အားကောင်းစေခြင်းဖြင့် ကျေးဇူးပြုသော ရှေးရှေးသော လောကီဇောတို့သည် အာသေ၀နပစ္စည်း မည်ပါသည်။ (က) ကုသိုလ်က မိမိကြောင့်ဖြစ်သောဝိပါက်ကို . . . ကုသိုလ်က ဝိပါက်ကို ဇာတ်မတူသည့်အတွက် အဖန်တလဲလဲ မှီဝဲထုံမှု၊ လေ့လာမှု အားရှိအောင် မိမိကုသိုလ်၏သဘောကို ယူစေမှုပြုခြင်းငှာ မစွမ်းနိုင်၊ လွန်စွာအားကြီးစေမှု မပြုနိုင်သည့်အတွက် အာသေ၀နပစ္စည်းဖြင့် ကျေးဇူးမပြုနိုင်ပါ။ (ခ) ကုသိုလ်က အခြားမဲ့ဖြစ်သောဝိပါက်ကို . . . ကုသိုလ်၏ အခြားမဲ့ဖြစ်သောဝိပါက်သည် ထိုရှေ့အခြားမဲ့ဖြစ်သော ကုသိုလ်နှင့် မစပ်။ ရှေးကံနှင့်သာစပ်၍ အဖန်ဖန်ထုံစေမှု မပြုနိုင်ပါ။ ထိုကြောင့် အာသေ၀နပစ္စည်း မတပ်ပါ။ (ဂ) ဝိပါက်က အခြားမဲ့ဖြစ်သောဝိပါက်ကို . . . ဝိပါက်က အခြားမဲ့ဖြစ်သော ဝိပါက်တို့သည် ရှေးကံ၏ အကျိုးပေးမျှသာဖြစ်၍ အားထုတ်မှုမရှိ။ ဒုဗ္ဗလ(အားနည်း)သာ ဖြစ်၏။ ကံအဟုန်ပစ်ချမှုသာဖြစ်၍ နောက်ဝိပါက်ကို ထုံစေမှု၊ အားကြီးစေမှု မပြုနိုင်ပါ။ ထို့ကြောင့် အာသေ၀နပစ္စည်း မတပ်ပါ။ ဘုံ၊ အာရုံပြားသော်လည်း ဇာတ်ခြားမှုမရှိပါက အာသေ၀နပစ္စည်း တပ်နိုင်ပါသည်။ • ကာမကုသိုလ်၊ ကြိယာက ဘုံမတူသော မဟဂ္ဂုတ်ကုသိုလ်၊ ကြိယာကို၊ • သင်္ခါရကိုအာရုံပြုသော အနုလုံကာမကုသိုလ်က နိဗ္ဗာန်ကို အာရုံပြုသော ဂေါတြဘု၊ ဝေါဒန် ကာမကုသိုလ်ကို၊ • နိဗ္ဗာန်ကို အာရုံပြုသော ဂေါတြဘု၊ ဝေါဒါန် ကာမကုသိုလ်က လောကုတ္တရာကုသိုလ်မဂ်ကို အာသေ၀နပစ္စည်း တပ်ပါသည်။ ပဥှာဝါရ၌ “အနုလောမံ ဂေါတြဘုဿ ၊ အနုလောမံ ဝေါဒါနဿ ၊ ဂေါတြဘုမဂ္ဂဿ အာသေ၀နပစ္စယေန ပစ္စယော” ဟု ဟောသောပါဠိတော်ကို ညွန်းပြပါသည်။ အာသေ၀နပစ္စည်းသည် ပစ္စယုပ္ပန်တရားတို့အား အဖန်တလဲလဲ မှီဝဲထုံမှုဖြင့် အားကြီခြင်းသို့ ရောက်စေသည့် သတ္တိဖြင့် ကျေးဇူးပြုခြင်း ဖြစ်ပါသည်။ ဝိပါက်တို့သည် ရှေးကံကြောင့် ဖြစ်လာရသဖြင့် ရှေးရှေးဝိပါက်က နောက်နောက်ဝိပါက်ကိ အားအစွမ်းထက်လာအောင် မှီဝဲထုံမှု မပြုနိုင်ပါ။ အနန္တရနှင့်အာသေ၀န အထူး • အနန္တရသည် ပဋိသန္ဓေမှ စုတိအထိ ရှေ့စိတ်က နောက်စိတ်ကို ဇာတ်ချင်းမတူသော်လည်း ကျေးဇူးပြုပါတယ်။ • အာသေ၀နသည် အဖန်ဖန်တလဲလဲမှီဝဲထုံသည့်သဘောဖြစ်၍ ဇောအခိုက် ဇာတ်ချင်းတူမှသာ ကျေးဇူးပြုပါ သည်။ (က) ကုသိုလ်က ဝိပါက်ကို ဇာတ်မတူသည့်အတွက် အဖန်တလဲလဲမှီဝဲထုံမှု၊ လေ့လာမှု အားရှိအောင် မိမိကုသိုလ်၏ သဘောကို ယူစေမှုပြုခြင်းငှာ မစွမ်းနိုင်။ လွန်စွာအားကြီးစေမှု မပြုနိုင်သည့်အတွက် အာသေ၀နပစ္စည်းဖြင့် ကျေးဇူးမပြုနိုင်ပါ။ ကုသိုလ်၏ အခြားမဲ့ဖြစ်သော ဝိပါက်သည် ထိုရှေ့အခြားမဲ့ ဖြစ်သော ကုသိုလ်နှင့်မစပ်။ ရှေးကံနှင့်သာ စပ်၍ အဖန်ဖန်တလဲလဲထုံစေမှု မပြုနိုင်ပါ။ ထိုကြောင့် အာသေ၀နပစ္စည်း မတပ်ပါ။ (ခ) အခြားမဲ့ဖြစ်သော ဝိပါက်တို့သည် ရှေးကံ၏ အကျိုးပေးမျှသာဖြစ်၍ အားထုတ်မှု မရှိ။ ဒုဗ္ဗလ(အားနည်း) သာဖြစ်၏။ ထိုကံအဟုန်ပစ်ချမှုသာဖြစ်၍ နောက်ဝိပါက်ကို ထုံစေမှု၊ အားကြီးစေမှု မပြုနိုင်ပါ။ ထို့ကြောင့် အာသေ၀နပစ္စည်း မတပ်ပါ။ အဲတော့ ဝိပါက်က အာသေ၀နပစ္စည်းဘာကြောင့်မတပ်လည်းသိပြီဆိုတော့ ဝိပါက်နဲ့ပတ်သက်လို့ ကျနော်တို့ ကြားဖူးနေတဲ့စကားလေးတစ်လုံးရှိပါတယ်။ အဲဒါက “ဝိပါက် အမှန် ဇောအပြန်” တဲ့ ... ဒါကကောဘာကိုဆိုလိုချင်တာလည်း? ၀ိပါက် အမှန်ဖြစ်ပုံ ဇော အပြန် ၀ိပါက်စိတ်တို့မည်သည် ကံကြောင့်ဖြစ်သော အကျိုးတရားမျိုးဖြစ်၍ ကြေးမုံပြင်မှန်အတွင်း၌ ထင်လာသော မျက်နှာရိပ်ကဲ့သို့ သက်သက်သော ကံ၏တန်ခိုးသတ္တိ အားလျော်စွာ ဖြစ်ရသောကြောင့် ကုသိုလ်, အကုသိုလ်ဇောများကဲ့သို့ ဣဋ္ဌကို အနိဋ္ဌဟုလည်းကောင်း အနိဋ္ဌကို ဣဋ္ဌဟုလည်းကောင်း၊ ဖောက်ပြန်ကာ ကြံဆ၍ မယူနိုင်။ ထင်လာသော အာရုံအတိုင်းသာ ဝေဒနာနှင့်ယှဉ်ကာ ဖြစ်ရပါသည်။ • အနိဋ္ဌာရုံ၌ အကုသလဝိပါက် ဥပေက္ခာ၊ • ဣဋ္ဌမဇ္စျတ္တာရုံ၌ ကုသလဝိပါက် ဥပေက္ခာ၊ • ဣဋ္ဌာရုံ၌ ကုသလဝိပါက် သောမနဿ ဖြစ်ရလေ၏။ ဤသို့ ကံတရား၏ ပြုပြင်သည့်အားလျော်စွာ အာရုံအလိုက် အကျိုးဝိပါက် စိတ် ဝေဒနာတို့သည် အမှန်အတိုင်း ဖြစ်ကုန်သောကြောင့် ဝိပါက်အမှန် ဟု ဆိုရပါသည်။ ကုသိုလ်, အကုသိုလ်ဇောတို့သည် သညာဝိပ္ပလ္လာသစသော ဝိပ္ပလ္လာသ စသော (ထင်မှတ်မှုဖောက်ပြန်ခြင်း) မကင်းသော ပုထုဇဉ် သေက္ခပုဂ္ဂိုလ်တို့၏ သန္တာန်၌ ဖြစ်သောကြောင့် အတိဣဋ္ဌာရုံကိုသော်လည်း ဣဋ္ဌမဇ္စျတ္တာရုံ အနိဋ္ဌာရုံအဖြစ်ဖြင့် ယူတတ် ထင်တတ်ကြ၏။ အနိဋ္ဌာရုံစင်စစ်ဖြစ်ပါလျက် ဣဋ္ဌာရုံ ဣဋ္ဌာမဇ္စျတ္တာရုံ အနေအားဖြင့် ယူတတ်ထင်တတ်ကုန်၏။ ဥပမာ - ရတနာသုံးပါးကို မကြည်ညိုကုန်သော တိတ္ထိစသောသူတို့အား ဘုရား အစရှိသော အတိဣဋ္ဌာရုံအစစ်ကို တွေ့မြင်ရပါသော်လည်း အနိဋ္ဌအဖြစ်ဖြင့် ဒေါသဇော စောကုန်၏။ သဒ္ဓါတရား ခေါင်းပါးသောသူတို့အား ဘုရားအစရှိသော အတိဣဋ္ဌာရုံကို ဖူးမြင်ရသော်လည်း လျစ်လျူရှုသော အားဖြင့် ဥပေက္ခာဇော စောကုန်၏။ နက်နဲသောဉာဏ်သဘောရှိသောသူတို့သည် စက်ဆုပ်အပ်သော မစင်၊ ခွေးသေကောင်ပုပ် စသော အနိဋ္ဌာရုံကို မြင်ရသော်လည်း လျစ်လျူရှုသောအားဖြင့် ဥပေက္ခာဇော စောကုန်၏။ ခွေး၊ ၀က်၊ ကြက်၊ ငှက် တို့သည် စက်ဆုပ်ဖွယ်ဖြစ်သော အနိဋ္ဌာရုံကို နှစ်သက်သောအားဖြင့် သောမနဿဇော စောကုန်၏။ ဤသို့လျှင် ဝိပ္ပလ္လာသ (ဖောက်ပြန်မှု) မပယ်ရသေးသော သူတို့အား ဝိပ္ပလ္လာသအဟုန်အစွမ်းအားဖြင့် ဖောက်ဖောက်ပြန်ပြန် ဖြစ်မှုကြောင့် အာရုံပင်မှန်သော်လည်း ကုသိုလ် အကုသိုလ်ဇောတို့သည် ဝေဒနာအမှန်နှင့် မယှဉ်နိုင်ဘဲ ဖောက်ပြန်ကုန်သောကြောင့် ဇောအပြန် ဟုခေါ်ပါသည်။ ၀ိပါက်မှာမူကား ဆိုအပ်ပြီးသောအတိုင်း ကုသိုလ်ကံ အကုသိုလ်ကံတို့၏ အကျိုးတရားမျိုးဖြစ်၍ ထိုကံတရားအတိုင်း (ထိုကံတရား၏ ပြုပြင်သည်အားလျော်စွာ) မှန်ကြည့်သူကဲ့သို့ အကျိုးဝိပါက် စိတ် ဝေဒနာတို့သည်လည်း အမှန်အတိုင်း ဖြစ်ရကုန်သောကြောင့် ဝိပါက်အမှန်ဟု ခေါ်ရခြင်းဖြစ်ပါသည်။ ထို့အပြင် အာရုံမကောင်းသော်ငြားလည်း နှလုံးသွင်းမှု အကြောင်းကောင်းလျှင် ကုသိုလ်ဇော၊ အာရုံကောင်းနေသော်လည်း နှလုံးသွင်းမှု အကြောင်းမကောင်းလျှင် အကုသိုလ်ဇော စောနိုင်ပြန်လေ၏။ ဤသို့ ဇောအခိုက်၌ ဖောက်ပြန်၍ ဖြစ်တတ်သောသဘောကို “ဇောအပြန်” ဟု ဆိုအပ်ပါသည်။ ဇောစိတ်များမှာ နှလုံးသွင်းမှုပေါ်မူတည်၍ ဝေဒနာယှဉ်ပုံ မမှန်ကန်သောကြောင့် “ဇောအပြန်” ဟု ဆိုပါသည်။ ထိုစကားကိုရည်၍ “ဝိပါက်အမှန် ဇောအပြန်” ဟု မိန့်ဆိုကြခြင်းဖြစ်ပါသည်။ ကြိယာဇောများသည် ဝိပ္ပလ္လာသတရား လုံး၀ကင်းစင်ပြီးသော ဘုရား၊ ရဟန္တာ အရှင်မြတ်များ၏ သန္တာန်တော်၌သာ ဖြစ်သောကြောင့် ၄င်းအရိယာအရှင်တို့သည် အနိဋ္ဌာရုံကို တွေ့မြင်ပါက အနိဋ္ဌာရုံ ဟုသာ ထင်မြင်တော်မူကြကုန်၏။ ဖောက်ပြန်၍ ဣဋ္ဌာဟု မထင်ကြကုန်။ ဣဋ္ဌာရုံကိုတွေ့ရှိပါကလည်း ဣဋ္ဌာရုံဟုသာ မြင်ကြကုန်၏။ ဖောက်ပြန်သောအားဖြင့် အနိဋ္ဌာရုံဟု မမြင်ကြကုန်။ တပ်နှစ်သက်ခြင်း မရှိကြကုန်။ ဤသို့ အထင်အမြင် ဖောက်ပြန်သော (သညာဝိပ္ပလ္လာသမရှိသော) ကြောင့် ဝိပါက်လည်းအမှန်ဖြစ်ပြီး ဇောလည်းအမှန် ဖြစ်ရလေသည်။ အတိဣဋ္ဌာရုံဖြစ်အံ့ - ဟသိတုပ္ပါဒ် ၁ ပါး၊ မဟာကြိယာသောမနဿ ၄ ပါး အားဖြင့် သောမနဿ ကြိယာဇော ၅ ပါး စော၏။ ဣဋ္ဌမဇ္စျတ္တာရုံ အနိဋ္ဌာရုံဖြစ်အံ့ - မဟာကြိယာ ဥပေက္ခာဇော ၄ ပါး စော၏။ သို့ဖြစ်၍ ဘုရား၊ ရဟန္တာတို့၌ အာရုံအားလျော်စွာ ဝိပါက်စိတ်များသည် ဝေဒနာယှဉ်ပုံ မှန်ကန်သကဲ့သို့ ဇောစိတ်များသည်လည်း ဝေဒနာယှဉ်ပုံ မှန်ကန်ပါသဖြင့် “ဝိပါက်လည်း အမှန်၊ ဇောလည်း အမှန်” ဟု မိန့်ဆိုကြပါသည်။ အခုက ရှင်းယင်းနဲ့ဇောနောင်တဒါရုံထိရောက်လာပါပြီ။ ဒီပို့စ်မှာ ရှင်းပေးချင်တာက ဝိပါက်က ဘာကြောင့် အာသေ၀နပစ္စည်းမတပ်သလည်းဆိုတာကိုရှင်းပေးချင်တာဖြစ်တာမို့ ဒီမှာပဲနားပါဦးမယ်။ ကိုယ်စိတ်ချမ်းမြေ့ကြပါစေ။ မေတ္တာဖြင့် tno(6.9.2019) Thein Naing Ohn ကျမ်းကိုး ၁။ ဘဒ္ဒန္တဝါယာမသာရ (သင်တန်းမှူး) ဆရာတော်၊ သာသနဓဇ ဓမ္မာစရိယ၊ M.A (Q) ဥဘတောဝိဘင်္ဂဓရ စီစဉ်သည် အဘိဓမ္မာတ္ထဝိဘာဝိနီဋီကာ ခေါ် အဘိဓမ္မာအဖွင့် (အဘိဓမ္မာဂုဏ်ထူးဆောင်) ဋီကာကျော်ပို့ချစဉ် ၂။ ဆရာဦးတင်၀င်း(ဒိုက်ဦး-သုံးခွ)၏ ပဥှာဝါရ + ပစ္စယနိဒ္ဒေသ မှတ်စု ၀ိပါကပစ္စည်း၌ ပါရှိသော ဝိပါက်(၃၆)ပါး၊ စေတသိက်(၃၈)ပါး၊ ပ၀တ္တိပဋိသန္ဓေနာမက္ခန္ဓာ(၄)ပါး ရှင်းလင်းချက် ၀ိပါကပစ္စည်း၌ ပါရှိသော ဝိပါက်(၃၆)ပါး၊ စေတသိက်(၃၈)ပါး၊ ပ၀တ္တိပဋိသန္ဓေနာမက္ခန္ဓာ(၄)ပါး ရှင်းလင်းချက် ၀ိပါကပစ္စယ (ဝိပါကပစ္စည်း) မှာ အလုံးစုံသော ဝိပါက်(၃၆)ပါး၊ စေတသိက်(၃၈)ပါး၊ ပ၀တ္တိပဋိသန္ဓေနာမက္ခန္ဓာ(၄)ပါး ပစ္စည်းတရားတို့သည် လို့ပါတယ်။ ပြန်မှတ်မိအောင် ဝိပါကပစ္စည်းရဲ့ ပါဠိမြန်မာပြန်အနက် အဓိပ္ပါယ်ဖွင့်ဆိုချက်လေး ပြန်ထည့်ပေးလိုက်ပါတယ်။ [ဝိပါက ပစ္စယောတိ - ဝိပါကပစ္စည်းဟူသည်ကား၊ အကျိုးတရားဖြစ်၍ ကျေးဇူးပြုတတ်သော သတ္တိတရား၊ ၀ိပါကာ - အကျိုးဝိပါက်မည်ကုန်သော ၊ စတ္တာရော - လေးပါးကုန်သော၊ အရူပိနော - နာမ်ဖြစ်ကုန်သော၊ ခန္ဓာ - အလုံးစုံသော ဝိပါက်(၃၆)ပါး၊ စေတသိက်(၃၈)ပါး၊ ပ၀တ္တိပဋိသန္ဓေနာမက္ခန္ဓာ(၄)ပါး ပစ္စည်းတရားတို့သည်၊ အညမညံ - အညမညဿ - အချင်းချင်းအားလည်းကောင်း ၊ (တနည်း) အညောအညဿ - တစ်ပါးသည် တစ်ပါးအားလည်းကောင်း၊ (အချင်းချင်း နာမက္ခန္ဓာပစ္စယုပ္ပန်တရားတို့အား)၊ ဝိပါက ပစ္စယေန - အကျိုးဝိပါကပစ္စယသတ္တိဖြင့် ၊ ပစ္စယော - ဥပကာရကော - ကျေးဇူးပြုသည် ၊ ဟောတိ - ဖြစ်၏ ။] {များသောအားဖြင့်တော့ ပစ္စယနိဒ္ဒေသပဋ္ဌာန်းတရားစာအုပ်တွေမှာ အဘိဓမ္မာ term တွေမပါပဲ .. အနက်ပေးထားတဲ့စာအုပ်တွေကတော့ အတော်များများတွေ့ရပါတယ်။ ဥပမာ - “ဝိပါကာ စတ္တာရော ခန္ဓာ အရူပိနော အညမညံ ဝိပါကပစ္စယေန ပစ္စယော”။ ၀ိပါကာ - ဝိပါကလို့ဆိုတဲ့၊ စတ္တာရော ခန္ဓာ အရူပိနော - နာမ်ခန္ဓာလေးပါးတို့ဟာ၊ အညမညံ - အပြန်အလှန်၊ ၀ိပါကပစ္စယေန - ဝိပါကပစ္စယသတ္တိဖြင့်၊ ပစ္စယော ဥပကာရကော - ကျေးဇူးပြုတတ်ပါပေတော့၏။… စသည် သာမာန်အားဖြင့်ပဲအနက်ပေးလေ့ရှိကြပါတယ်။} ဒီမှာတော့ ဆရာတော် ဘဒ္ဒန္တဝါယာမသာရ ကမ္ဘာအေးအဘိဓမ္မာသင်တန်း (သင်တန်းမှူးဆရာတော်) အဂ္ဂမဟာဂန္ထဝါစက ပဏ္ဍိတ သာသနဓဇ ဓမ္မာစရိယ၊ M.A (Q) . ဥဘတော ဝိဘင်္ဂဓရ ၏ ပဋ္ဌာန်းတရားတော် စာအုပ်မှာတော့ အဘိဓမ္မာ term တွေပါထည့်ပြန်ပေးထားတာတွေ့ရပါတယ်။ အဲလို ထည့်ပေးထားတော့ ပဋ္ဌာန်းတရားတော်လေ့လာသူများအတွက် အတော်ပဲအကျိုးများလှပါတယ်။ ဒါပေမယ့် အဘိဓမ္မာ မသင်ဖူးသေး သူတွေကြတော့ နည်းနည်းအခက်တွေ့နိုင်မယ်ထင်ပါတယ်။ အဲဒါကြောင့် မနေ့က တင်လိုက်တဲ့ ဝိပါကပစ္စည်းမှာ ပါသွားတဲ့ .. (အလုံးစုံသော ဝိပါက်(၃၆)ပါး၊ စေတသိက်(၃၈)ပါး၊ ပ၀တ္တိပဋိသန္ဓေ နာမက္ခန္ဓာ(၄)ပါး ပစ္စည်းတရားတို့သည်) ဆိုတဲ့ စာပုဒ်မှာ နာမက္ခန္ဓာ(၄)ပါးကိုတော့ မနေ့ကပို့စ်မှာ ထည့်ရှင်းထားတာ တွေ့ရပါတယ်။ ဝိပါက်(၃၆)ပါး နဲ့ စေတသိက်(၃၈)ပါး ဆိုတာတော့ ဘာတွေလည်းဆိုတာ ထပ်ရှင်းပေးပါမယ်။ ကျနော်တို့ အဘိဓမ္မာအခြေခံအဆင့်ကိုပြန်လေ့လာကြတာပေါ့ .. အမှန်ကတော့ အဘိဓမ္မာအခြေခံရှိသူများအနေနဲ့တော့ စိတ် ၈၉ ပါးကို ဇာတိဘေဒအားဖြင့်ခွဲမယ်ဆိုယင် .. အကု ၁၂ ၊ ကုသိုလ် ၂၁၊ ဝိပါက် ၃၆၊ ကြိယာ ၂၀ ။ စိတ် ၈၁ ပါးမှာဆိုယင် အကု ၁၂ ၊ ကုသိုလ် ၁၇ ၊ ဝိပါက် ၃၂ ၊ ကြိယာ ၂၀ ဆိုတာ သိကြပါတယ်။ ပထမဆုံး အခုဒီမှာတော့ ပဋ္ဌာန်းဝိပါကပစ္စည်းတရားမှာပါတဲ့ ဝိပါက်(၃၆)ပါး ရပုံလေးပေါ့။ အဲဒါလေး အယင်တွက်ပြပါမယ်။ ပထမဆုံးတော့ အခြေခံဖြစ်တဲ့ လောကီစိတ် ၈၁ပါး နဲ့ ၈၉ပါး ကွာခြားပုံလေးအယင်ပြောရမယ်ထင်တယ်။ လောကီစိတ် ၈၁ ပါးဆိုတာ .. လောကီစိတ် ၈၁ ပါးကို ဇာတိဘေဒနည်းအားဖြင့် -- ၁။ အကုသိုလ်စိတ်= ၁၂ ပါး (လောဘမူစိတ် ၈ ပါး၊ ဒေါသမူစိတ် ၂ ပါး၊ မောဟမူစိတ် ၂ ပါး ပေါင်း = ၁၂ ပါး) ၂။ ကုသိုလ်စိတ် = ၁၇ ပါး (ကာမသောဘနစိတ် ၂၄ မှ မဟာကု ၈ ၊ ရူပါ၀စရ ၁၅ မှ ရူကု ၅ ၊ အရူပါ၀စရ ၁၂ မှ အရူကု ၄ ပေါင်း = ၁၇ ပါး) ၃။ ဝိပါက်စိတ် = ၃၂ ပါး (အဟိတ်စိတ် ၁၈ပါးမှ အကုဝိ ၇ ၊ ကုဝိ ၈ ၊ ကာမသောဘနစိတ် ၂၄ မှ မဟာဝိ ၈ ၊ ရူပါ၀စရ ၁၅ မှ ရူဝိ ၅ ၊ အရူပါ၀စရ ၁၂ မှ အရူဝိ ၄ ပေါင်း = ၃၂ ပါး) ၄။ ကြိယာစိတ် = ၂၀ ပါး (အဟိတ်စိတ် ၁၈ ပါးမှ ကြိယာ ၃ ၊ ကာမသောဘနစိတ် ၂၄ မှ မဟာကြိ ၈ ၊ ရူပါ၀စရ ၁၅ မှ ရူကြိ ၅ ၊ အရူပါ၀စရ ၁၂ မှ အရူကြိ ၄ ပေါင်း = ၂၀ ပါး) ပေါင်း = ၈၁ ပါး ဖြစ်ပါတယ်။ အဲဒီ လောကီိစိတ် ၈၁ ပါးမှာ လောကုတ္တရာစိတ် ၈ ပါး ထည့်ပေါင်းလိုက်တော့ စိတ် ၈၉ ပါး ရပါမယ်။ လောကုတ္တရာစိတ်က ၈ ပါးပေါင်းထည့်မယ်ဆိုတော့ မဂ် ၄ ၊ ဖိုလ် ၄ ပေါင်း ၈ ပါးပါ။ အဲဒီမဂ် ၄ ဖိုလ် ၄ ဆိုရာမှာ မဂ် ၄ သည် ကုသိုလ်စိတ် ပေါင်းပါမယ်။ ဖိုလ် ၄ သည် ဝိပါက်စိတ် မှာ ပေါင်းပါမယ်။ အဲဒါဆိုယင် အထက်မှာ ဖော်ပြခဲ့သလို .. စိတ် ၈၁ ပါးမှာဆိုယင် အကု ၁၂ ၊ ကုသိုလ် ၁၇ ၊ ဝိပါက် ၃၂ ၊ ကြိယာ ၂၀ ဖြစ်တဲ့အတွက် ကုသိုလ်စိတ် ၁၇ မှာ မဂ်ကုသိုလ်စိတ် ၄ ပါးပေါင်းထည့်ပါမယ်။ ဝိပါက်စိတ် ၃၂ မှာ ဖိုလ်ဝိပါက်စိတ် ၄ ပါးပေါင်း ထည့်ပါမယ်။ အဲဒါဆိုယင် .. အကု ၁၂ ၊ ကုသိုလ် ၂၁၊ ဝိပါက် ၃၆၊ ကြိယာ ၂၀ ဖြစ်သွားမယ်ပေါ့။ ဒီအပေါ်မူတည်ပြီးတော့ အကုသိုလ်စိတ်ဆိုတာ ဘာတွေလည်း ၊ ကုသိုလ်စိတ်ဆိုတာ ဘာတွေလည်း ၊ ဝိပါက်ဆိုတာ ဘာတွေလည်း ရှင်းပေးဖို့လိုမယ်ပေါ့။ အဲတော့ အထက်မှာတော့ အတိုကောက် အနည်းငယ် ဖော်ပြပေးခဲ့ပြီးပြီ ဒီပို့စ်တစ်ခုထဲမှာ အကုန်လုံးတော့ ရှင်းပေးဖို့မလွယ်ဘူး။ ဒါကြောင့် စိတ်ပိုင်းမှာ ဝိပါက်စိတ် ၃၂ ပါးဆိုတာ ဘာတွေလည်း ဆိုတာ တစ်ခုပဲရှင်းပြပါမယ်။ ၀ိပါက်စိတ် ၃၂ ပါးဆိုတာ ... လောကီစိတ် ၈၁ ပါး၌ ဝိပါက်စိတ် ၃၂ ပါး ရှိပါတယ်။ အဲဒီ ၃၂ ပါး ဆိုတာ -- ၁။ အဟိတ်စိတ် ၁၈ ပါး၌ အကုသလဝိပါက်စိတ် = ၇ ပါး ၂။ အဟိတ်စိတ် ၁၈ ပါး၌ အဟိတ်ကုသလဝိပါက်စိတ် = ၈ ပါး ၃။ ကာမသောဘနစိတ် ၂၄ ပါး၌ မဟာဝိပါက်စိတ် = ၈ ပါး ၄။ ရူပါ၀စရစိတ် ၁၅ ပါး၌ ရူပါ၀စရဝိပါက်စိတ် = ၅ ပါး ၅။ အရူပါ၀စရစိတ် ၁၂ ပါး၌ အရူပါ၀စရဝိပါက်စိတ် = ၄ ပါး ------ ဟူ၍ ပေါင်း = ၃၂ ပါး ရှိပါမယ်။ အဲဒီမှာ လောကုတ္တရာဝိပါက်စိတ် ၄ပါးထည့်ပေါင်း ပေးလိုက်ယင် ပဋ္ဌာန်းတရားတော် ဝိပါကပစ္စည်းမှာပါတဲ့ ဝိပါက် ၃၆ ပါးရပါပြီ။ (လောကုတ္တရာဝိပါက်စိတ်ဆိုတာ ဖိုလ်စိတ် ၄ ပါးကို ပြောတာဖြစ်တယ်ဆိုတာလေးလည်း ထည့်မှတ်ထားပေးပါ။) တကယ်တော့ လောကုတ္တရာစိတ် ၈ ပါးရှိတာပေါ့နော်။ လောကုတ္တရာကုသိုလ်စိတ်တွေ ဖြစ်တဲ့ မဂ်စိတ် ၄ ပါးရယ်၊ လောကုတ္တရာဝိပါက်စိတ်လို့ခေါ်တဲ့ ဖိုလ်စိတ် ၄ ပါးရယ်ပေါ့။ ဖိုလ်စိတ်သည် လောကုတ္တရာကုသိုလ်မဂ်၏ အကျိုးဖြစ်သောကြောင့် အကြောင်းတရား မဂ်ကုသိုလ်အားလျော်စွာ ၄ပါးပင် ပြားရပါတယ်တဲ့။ အမှန်က အတိုချုံးပြောမယ်ဆိုယင် ဝိပါက်စိတ် ၃၆ ပါးရှိမယ်။ ၃၆ ပါးဆိုတာ .. အကုသလဝိပါက် = ၇ပါး အဟိတ်ကုသလဝိပါက် = ၈ပါး ကာမာ၀စရဝိပါက် = ၈ပါး ရူပါ၀စရဝိပါက် = ၅ပါး အရူပါ၀စရဝိပါက် = ၄ပါး လောကုတ္တရာဝိပါက် = ၄ပါး အားဖြင့် ပေါင်း ဝိပါက်စိတ် ၃၆ပါး ဖြစ်တယ်လို့ ဒီလိုပဲ အတိုချုံးပြောလိုက်ယင် ရပါတယ်။ ဒါပေမယ့် အဲဒီစိတ်တွေ ဘယ်ကလာတယ်ဆိုတာ သိရအောင် .. အဟိတ်စိတ် ၁၈ပါး၌ .. ကာမသောဘနစိတ် ၂၄ ပါး၌ … လို့ စသည်ဖြင့် ရှေ့ကနေဖော်ပြပေးထားတာဖြစ်ပါတယ်။ ဒါက လုံး၀ အဘိဓမ္မာနဲ့စိမ်းနေသူတွေ အတွက်ရည်ရွယ်ပြီးတော့ ရှင်းပေးတာမို့ သိပြီးသားသူတွေအနေနဲ့နည်းနည်းသည်းခံဖတ်ပေးစေလိုပါတယ်။ အဟိတ်စိတ် ၁၈ပါးဆိုတာ ဘာတွေလည်း .. ကာမသောဘနစိတ် ၂၄ပါး ဆိုတာ ဘာတွေလည်းဆိုတာတော့ self-study လုပ်ရပါမယ်။ ကျနော်ထည့်မရေးတော့ပါဘူး။ လောလောဆယ် ကျနော်ရှင်းနေတာက ပဋ္ဌာန်းတရားတော် ဝိပါကပစ္စည်းမှာပါနေတဲ့ ဝိပါက်စိတ် ၃၆ ပါး၊ စေတသိက် ၃၈ ပါးဆိုတာလေးနဲ့ အဲဒီစိတ်တွေနဲ့ ဆက်စပ်နေတဲ့ သိသင့်တဲ့တရားအချို့ကိုပဲ သဘောပါရုံလေး ရှင်းပြပေးနေတာဖြစ်ပါတယ်။ နောက်မှတ်သားစရာတစ်ခုက .. လောကုတ္တရာစိတ်မှာ ကြိယာစိတ်မရှိပါဘူး။ မဂ်စိတ်သည် စိတ္တက္ခဏ တစ်ချက်မျှသာရှိသောကြောင့် (မဂ်စိတ် တစ်ကြိမ်သာ ဖြစ်ရိုးထုံးစံရှိသဖြင့်) လောကုတ္တရာစိတ်၌ ကြိယာစိတ် မဖြစ်သင့်ခြင်း ဖြစ်တယ်လို့ ရှင်းထားပါတယ်။ မဂ်နဲ့ဖိုလ် အခြားမရှိကြောင်း မှတ်သားစရာဆောင်ပုဒ်လေးရှိပါတယ်။ အဲဒါက “မဂ်ဆိုဖိုလ် ဗျက်ဆိုငို” တဲ့။ “ဗျက်ဆိုငို” ဆိုတာ မွေးကင်းစ ကလေးငယ်လေး တင်ပါးကို ဗျက်ကနဲဆိုရိုက်လိုက်ယင် ရိုက်လိုက်တာနဲ့ တစ်ပြိုင်နက် ကလေးကငိုသကဲ့သို့ပင် မဂ်စိတ်ကျပြီးတာနဲ့အခြားမရှိ ဖိုလ်စိတ်တန်းဖြစ်ခြင်းကြောင့် “မဂ်ဆိုဖိုလ် ဗျက်ဆိုငို” ဆိုတဲ့ ဆောင်ပုဒ်လေးထွက်ပေါ်လာရခြင်းဖြစ်ပါတယ်တဲ့။ ဖိုလ်စိတ် ၄ မျိုးဆိုတာ ဘာတွေလည်းဆိုတာလည်း ကျနော်မရှင်းတော့ပါဘူး။ သိမယ်ထင်ပါတယ်။ သောတာပတ္တိမဂ်၊ သောတာပတ္တိဖိုလ်။ သကဒါဂါမိမဂ်၊ သကဒါဂါမိဖိုလ်။ အနာဂါမိမဂ်၊ အနာဂါမိဖိုလ်။ အရဟတ္တမဂ်၊ အရဟတ္တဖိုလ် ဆိုပြီး ၄ မဂ်၊ ၄ ဖိုလ် ရှိတာ အားလုံးသိပြီးဖြစ်ပါတယ်။ မဂ်စိတ်သည် ကိလေသာကို ပယ်သတ်၍ နိဗ္ဗာန်သို အာရုံပြုသောအားဖြင့် ရောက်တတ်သောကြောင့် မဂ်စိတ် မည်ပါတယ်။ ကိလေသာကို ပယ်သတ်၍ နိဗ္ဗာန်သို့ သွားတတ်သော သမ္မာမဂ္ဂင် ၈ပါးနှင့်ယှဉ်သော လောကုတ္တရာစိတ်သည် မဂ်စိတ် ဖြစ်ပါတယ်။ ဖိုလ်စိတ် ဆိုတာကတော့ မဂ်(လောကုတ္တရာကုသိုလ်စိတ်)၏ အကျိုးဖြစ်သော ဝိပါက်စိတ်သည် ဖိုလ်စိတ် မည်ပါတယ်။ (တစ်နည်း) မဂ်ဖြင့်ပယ်သတ်ပြီးသော ကိလေသာတို့ကို တစ်ဖန်ငြိမ်းအေးစေသော သဘောသည် ဖိုလ်(ဖလ)စိတ် မည်ပါတယ်။ မဂ်စိတ်နှင့်လျှော်ညီစွာ ဖိုလ်စိတ်သည်လည်း ၄ မျိုးပြားရပါတယ်။ မဂ်စိတ်၊ ဖိုလ်စိတ်ကို မရှင်းတော့ဘူးဆိုပေမယ့် ထပ်ရှင်းလိုက်ပါဦးမယ်။ သိသလိုလိုနဲ့မသိတဲ့အပိုင်းလေးတွေ လည်းပါနိုင်သလို .. ဒီမဂ်စိတ် ၄ ပါး၊ ဖိုလ်စိတ် ၄ ပါးဆိုတာကိုလည်း သေချာထပ်မံပူဇော်ပေးချင်လို့ပါ။ သောတာပတ္တိမဂ်စိတ်ဆိုတာ အမြင်မှားမှု ဒိဋ္ဌိ နှင့် ယုံမှားမှု ဝိစိကိစ္ဆာကို အကြွင်းမဲ့ပယ်ပြီး၊ ကြွင်းကိလေသာတို့၏ အပါယ်လားကြောင်းသတ္တိကို ပယ်သတ်သည့် သောတာပတ္တိမဂ် လောကုတ္တရာ ကုသိုလ်စိတ် သည် သောတာပတ္တိမဂ်စိတ်မည်ပါတယ်တဲ့။ (အရိယာနယ်သို့ရှေးဦးစွာရောက်သူ) (ရှေးဦးစွာ ကိလေသာကို ပယ်သတ်သောမဂ်) ဖြစ်ပါတယ်။ သကဒါဂါမိမဂ်စိတ်ကတော့ အကြမ်းစား လောဘ၊ ဒေါသ၊ မောဟစသည့် ကိလေသာတို့ကို ခေါင်းပါးအောင်ပြုသည့် သကဒါဂါမိမဂ် လောကုတ္တရာ ကုသိုလ်စိတ် ဖြစ်ပါတယ်။ (ကာမဘုံသို့ တစ်ကြိမ်သာ ပြန်လာသူ) သကဒါဂါမ်ပုဂ္ဂိုလ်ခေါ်တယ်ပေါ့။ အနာဂါမိမဂ်စိတ်ကတော့ ကာမရာဂနှင့် ဗျာပါဒ(ဒေါသ)ကို အကြွင်းမဲ့ပယ်ပြီး၊ ကြွင်းကိလေသာတို့ကို ခေါင်းပါးအောင်ပြုသည့် အနာဂါမိမဂ် လောကုတ္တရာ ကုသိုလ်စိတ် ဖြစ်ပြီး။ (ကာမဘုံသို့ ပြန်မလာသောသူ) ဖြစ်ပါတယ်တဲ့။ အရဟတ္တမဂ်စိတ် ဆိုတာကတော့ ကြွင်းကိလေသာအားလုံးကို အကြွင်းမဲ့ပယ်သတ်သည့် အရဟတ္တမဂ် လောကုတ္တရာ ကုသိုလ်စိတ် ဖြစ်ပါတယ်။ (ကိလေသာအားလုံးပယ်သတ်၍ ဘဝြငိမ်းသူ) ပါပဲ။ အဲလို လောကုတ္တရာမဂ်စိတ် ၄ ပါးနည်းတူ လောကုတ္တရာဝိပါက်စိတ် ဖိုလ်စိတ် ၄ ပါး တွေကတော့ .. သောတာပတ္တိဖိုလ်စိတ်ဆိုတာကတော့ - သောတာပတ္တိမဂ်စိတ်၏ အကျိုးဖြစ်သောစိတ်သည် သောတာပတ္တိဖိုလ် လောကုတ္တရာ ဝိပါက်စိတ် ဖြစ်ပါတယ်။ သကဒါဂါမိဖိုလ်စိတ်ဆိုတာသည် - သကဒါဂါမိစိတ်၏ အကျိုးဖြစ်သောစိတ်သည် သကဒါဂါမိဖိုလ် လောကုတ္တရာ ဝိပါက်စိတ်ဖြစ်ပါတယ်။ အနာဂါမိဖိုလ်စိတ်ဆိုတာသည် - အနာဂါမိမဂ်စိတ်၏ အကျိုးဖြစ်သော စိတ်သည် အနာဂါမိဖိုလ် လောကုတ္တရာ ဝိပါက်စိတ် ဖြစ်ပါတယ်။ အရဟတ္တဖိုလ်စိတ်ဆိုတာသည် - အရဟတ္တမဂ်စိတ်၏ အကျိုးဖြစ်သောစိတ်သည် အရဟတ္တဖိုလ် လောကုတ္တရာ ဝိပါက်စိတ် ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီလောက်ဆိုယင် ဝိပါက်စိတ် ၃၆ ပါးနဲ့ဝိပါက်စိတ်ထဲမှာပါတဲ့ လောကုတ္တရာဝိပါက်စိတ် ၄ ပါးဆိုတာကို ရှင်းတာ လုံလောက်ပါပြီ။ စေတသိက် ၃၈ ပါးဆိုတာကို ဆက်သွားကြပါမယ်။ စေတသိက်က ၅၂ ပါး ရှိတာ အားလုံးသိပြီးဖြစ်ပါတယ်။ အဲဒီ ၅၂ ပါးက ဘာတွေလည်းဆိုတော့ .. (၁) အညသမာန်စေတသိက် = ၁၃ ပါး (၂) အကုသိုလ်စေတသိက် = ၁၄ ပါး (၃) သောဘနစေတသိက် = ၂၅ ပါး ဆိုပြီး စေတသိက် ၅၂ ပါး ရှိပါတယ်။ အညသမာန်စေတသိက်တွေက (ကုသိုလ်စိတ်၊ အကုသိုလ်နှစ်မျိုးလုံးနဲ့ယှဉ်ပါတယ်)။ အကုသိုလ်စေတသိက် ၁၄ ပါးကတော့ (အကုသိုလ်စိတ်များနဲ့သာယှဉ်ပါတယ်။ သောဘနစေတသိက် ၂၅ ပါးကတော့ (သောဘနစိတ်များနဲ့သာယှဉ်ပါတယ်) သောဘနစိတ်ဆိုတာကတော့ ကောင်းသောစိတ်တွေကိုခေါ်တယ်ပေါ့။ စေတသိက်ပိုင်းကတော့ သိပ်အများကြီးရှင်းစရာမလိုတဲ့အတွက် နည်းနည်းအသေးစိတ်ပြီး ရှင်းပေးပါမယ်။ ပထမဆုံး အညသမာန်စေတသိက် ၁၃ ပါးဆိုတာ (သဗ္ဗစိတ္တသာဓာရဏ ၇ပါး + ပကိဏ် ၆ ပါး) ပေါင်းထားတာ ဖြစ်ပါတယ်။ သဗ္ဗစိတ္တသာဓာရဏစေတသိက်တွေကတော့ (ဖဿ ၊ ဝေဒနာ၊ သညာ၊ စေတနာ၊ ဧကဂ္ဂတာ၊ ဇီဝိတိနြေ္ဒ၊ မနသိကာရ) တို့ဖြစ်ပါတယ်။ ပကိဏ်း စေတသိက် ၆ ပါးဆိုတာကတော့ (ဝိတက်၊ ဝိစာရ၊ အဓိမောက္ခ၊ ဝီရိယ၊ ပီတိ၊ ဆန္ဒ) တို့ဖြစ်ပါတယ်။ အကုသိုလ်စေတသိက် ၁၄ ပါးဆိုတာကတော့ မောစတုက် ၄ ပါး ဖြစ်တဲ့ (မောဟ၊ အဟိရိက၊ အနောတ္တပ္ပ၊ ဥဒ္ဓစ္စ)၊ လောတြိ ၃ ပါး ဖြစ်တဲ့ (လောဘ၊ ဒိဋ္ဌိ၊ မာန)၊ ဒေါစတုက် ၄ ပါး ဖြစ်တဲ့ (ဒေါသ၊ ဣဿာ ၊ မစ္ဆရိယ၊ ကုက္ကစ္စ)၊ အဆုံးတြိ ၃ ပါး ဖြစ်တဲ့ (ထိန၊ မိဒ္ဓ၊ ဝိစိကိစ္ဆာ) တို့ဖြစ်ပါတယ်။ သောဘဏစေတသိက် ၂၅ ပါး ကိုတော့ တစ်ခုစီမရှင်းတော့ပဲ နည်းနည်းအတိုချုံးပြီးတော့ပြောပါမယ်။ (က) သောဘနသာဓာရဏစေတသိက် = ၁၉ ပါး (သောဘဏစိတ်တို့နှင့် ဆက်ဆံသောစေတသိက်) (ခ) ဝိရတီစေတသိက် = ၃ ပါး ( ဒုစရိုက်၊ ဒုရာဇီ၀တို့ကို မပြုဘဲ ရှောင်ခြင်း) (ဂ) အပ္ပမညာစေတသိက် = ၂ ပါး (အနန္တသတ္တဝါပညတ်ကို အာရုံပြုခြင်း) (ဃ) ပညာစေတသိက် = ၁ပါး (အမောဟ၊ ဝီမံသ၊ ဉာဏ်၊ ဝိဇ္ဇာ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိ) ပေါင်း သောဘဏစေတသိက် ၂၅ ပါးလို့ ခေါ်ပါတယ်။ သောဘနသာဓာရဏ စေတသိက်တွေဆိုတာ (သောဘဏစိတ်တို့နှင့် ဆက်ဆံသောစေတသိက်)တဲ့ သောဘနစိတ်ဆိုတာ ကောင်းမြတ်တင့်တယ်သော စိတ် ကိုခေါ်ပါတယ်။ စေတသိက် ၃၈ ပါးဆိုတာ .. အဲဒီ စေတသိက် ၅၂ ပါးထဲက .. အကုသိုလ်စေတသိက်တွေမထည့်တော့ဘူး။ အညသမာန်စေတသိက် ၁၃ ပါး နဲ့ ကောင်းမြတ်တင့်တယ်တဲ့ သောဘနစေတသိက် ၂၅ ပါး ပေါင်း စေတသိက် ၃၈ ပါးလို့ ဒီလိုပြောလိုက်တာဖြစ်ပါတယ်။ အဲဒီမှာ ဝိရတီ၊ အပ္ပမညာတို့ ပါ/မပါကြည့်ပြီး ကြဉ်ရတဲ့အခါ စေတသိက် ၃၆ ပါး ပါတဲ့အခါရှိမယ်။ စေတသိက် ၃၅ ပါးဖြစ်တဲ့အခါဖြစ်မယ်ပေါ့။ အဲတော့ .. ဒီ သောဘဏစိတ်တစ်ခုယုတ် ၆၀ (သို့မဟုတ်) သောဘဏ ၅၉ ဆိုင်ရာ၌ သောဘနစေတသိက် ၂၅ + အညသမာန်း ၁၃ = စေ ၃၈ သည် အများဆုံးယှဉ်နိုင်မယ်။ ဝိရတီ၊ အပ္ပမညာတို့ ယှဉ်ရာစိတ်၌ ပါ/မပါ သတိပြု၍ ၃၈ မှ နှုတ်ယူရပါမယ်။ အခု ဝိပါကပစ္စည်းမှာတော့ ဆရာတော်က ဝိပါက်စိတ် ၃၆၊ စေတသိက် ၃၈ လို့ကောက်ပြထားတဲ့အတွက် စေတသိက် ၃၈ နဲ့ယှဉ်တယ်ပေါ့။ ဒါဆိုယင်တော့ .. [ဝိပါကပစ္စယ (ဝိပါကပစ္စည်း) မှာ အလုံးစုံသော ဝိပါက်(၃၆)ပါး၊ စေတသိက်(၃၈)ပါး၊ ပ၀တ္တိပဋိသန္ဓေနာမက္ခန္ဓာ(၄)ပါး ပစ္စည်းတရားတို့သည်] ဆိုတာလေး ရှင်းသွားလောက်ပါပြီ။ ရှင်းသွားပြီဆိုပေမယ့် ဒီနေ့ ထည့်မရှင်းတဲ့ [ပ၀တ္တိပဋိသန္ဓေနာမက္ခန္ဓာ(၄)ပါး] ဆိုတာလေး ပြန်မှတ်မိသွားအောင် မနေ့ကပို့စ်ကနေ ပြန်ကူးထည့်ပေးပါမယ်။ {ဝိပါက်ဖြစ်တဲ့ နာမ်ခန္ဓာလေးပါး၊ ဝိပါကဆိုတာ နာမ်နဲ့ပဲ သက်ဆိုင်တယ်၊ ဝိပါက်ဖြစ်တဲ့ နာမ်ခန္ဓာလေးပါး ဝိညာဏက္ခန္ဓာဆိုတာ ဝိပါက်စိတ် ၃၆ ခုကို ပြောတာ၊ ဝေဒနာက္ခန္ဓာက ဝိပါက်စိတ်မှာယှဉ်တဲ့ ဝေဒနာ၊ သညာက္ခန္ဓာက ပိပါက်စိတ်မှာယှဉ်တဲ့ သညာ၊ ကျန်တဲ့ သင်္ခါရက္ခန္ဓာလို့ဆိုတဲ့ ဝိပါက်စိတ်မှာယှဉ်နိုင်တဲ့ စေတသိက်တွေ၊ ပေါင်းလိုက်တဲ့အခါ နာမ်ခန္ဓာလေးပါး။ ဆိုပါစို့ - မိမိတို့သန္တာန်မှာ စက္ခုဝိညာဏ်ဆိုတဲ့ ဝိပါက်စိတ် ဖြစ်လာတယ်၊ အဲဒီစက္ခုဝိညာဏ်စိတ်နဲ့ယှဉ်တွဲပြီး ဖြစ်လာတဲ့စေတသိက်မှာ ဝေဒနာက ဝေဒနာက္ခန္ဓာ၊ သညာစေတသိက်က သညာက္ခန္ဓာ၊ ပေါင်းလိုက်ရင် နာမ်ခန္ဓာလေးပါးပဲ၊ အဲဒီဝိပါက်ဖြစ်တဲ့ နာမ်ခန္ဓာလေးပါးသည်၊ အညမညံ - အပြန်အလှန်၊ ဝိပါကပစ္စယေန - ဝိပါကပစ္စယသတ္တိဖြင့်၊ ပစ္စယော ဥပကာရကော - ကျေးဇူးပြုနေ၏။ တဲ့ ဒါကို ပြောတာဖြစ်ပါတယ်။} နောက်တစ်ခါ .. အပြန်အလှန် .. တဲ့။ အဲဒါက ဘာကိုပြောတာလည်းဆိုယင် .. [အပြန်အလှန်ဆိုတဲ့စကားက ဘာပြောတာတုန်း၊ စက္ခုဝိညာဏ်စိတ်တစ်ခုကို နားလည်ရင် ကျန်တာတွေ အကုန်နားလည်မယ်၊ စက္ခုဝိညာဏ်စိတ်က ဝိပါကပစ္စယဆိုလို့ရှိရင် ဖဿ၊ ဝေဒနာ၊ သညာ စေတနာ ဧကဂ္ဂတာ ဇီဝိတိနြေ္ဒ မနသိကာရလို့ ဆိုတဲ့ သဗ္ဗစိတ္တသာဓာရဏ စေတသိက် ၇ခု၊ တစ်နည်းအားဖြင့် စေတသိက်နာမ်ခန္ဓာ ၃ပါး၊ ဝိပါက်စိတ်က ဝိညာဏက္ခန္ဓာ၊ ဝိညာဏက္ခန္ဓာကိုပစ္စည်းယူရင် ကျန်တဲ့ နာမ်ခန္ဓာ ၃ပါးက ပစ္စယုပ္ပန်၊ ငြိမ်သက်အောင်လုပ်တာ၊ ကျန်တဲ့နာမ်ခန္ဓာ ၃ပါးကို ပစ္စည်းယူရင် ဝိပါကစိတ် စက္ခုဝိညာဏ် စိတ်က အကျိုးတရားဖြစ်တယ်၊ ဒါကို .. အပြန်အလှန်။] ဒါကိုပြောတာဖြစ်ပါတယ်။ ကိုယ်စိတ်ချမ်းမြေ့တရားတွေ့ကြပါစေ။ မေတ္တာဖြင့် tno(10.9.2019) Thein Naing Ohn ကမ္မဋ္ဌာန်း နှင့် စျာန် တွဲစပ်ပုံ သိသင့်သမျှ .. ကမ္မဋ္ဌာန်း နှင့် စျာန် တွဲစပ်ပုံ သိသင့်သမျှ .. မနေ့က စျာနပစ္စယောနဲ့ပတ်သက်လို့ ... မှတ်ရမှာကတော့ စျာနပစ္စယောဆိုတာ သမထကျင့်စဉ်ဖြင့်ရလာတဲ့ စျာန်တရားကိုသာ ဟောတာ မဟုတ်ဘူး၊ စျာနပစ္စယောဆိုတာ အကုသိုလ် စိတ်နဲ့ယှဉ်တဲ့ ဝိတက် ဝိစာရ ပီတိ သုခ ဧကဂ္ဂတာ တို့ကိုပါ စျာနပစ္စယောလို့ ဟောလိုပါတယ်တဲ့၊ ခုနက ပြောတာတွေက သမထကျင့်စဉ်တစ်ခုကနေ ရလာတဲ့ စျာန်ကို ပြောပြတာ၊ သာမန်ကျတော့ ကျင့်စရာမလိုဘဲနဲ့ အာရုံတစ်ခုပေါ်မှာ စူးစိုက်ပြီးတော့ ကြံတွေးနေတာတွေ စိတ်ကူးနေတာတွေ နှစ်ခြိုက်နေတာတွေ သဘောကျနေတာတွေ တည်ငြိမ်နေတာတွေ၊ ဒါတွေလည်း ဖြစ်တာပဲ၊ အဲဒါတွေဟာလည်း အာရုံကိုရှုနေတာ ဖြစ်သောကြောင့် သူတို့ကိုလည်း စျာနလို့ ခေါ်တယ်တဲ့။ အဲဒီတော့ စျာနပစ္စယောဆိုတာ ဒီသဘာ၀တရား ၅ ခုသည် ပေါင်းမိသွားလို့ရှိရင် သူတို့နဲ့ ယှဉ်ဖော်ယှဉ်ဖက် တွေကို အာရုံကို စူးစိုက်စေတတ်တဲ့ စျာနဆိုတဲ့ သတ္တိကို ပေးနိုင်တယ်ဆိုတာကို အကြောင်းပြုပြီးတော့ မြတ်စွာဘုရားက စျာနပစ္စယောလို့ ဟောတာပါ၊ အာရုံကို စူးစိုက်ပြီး ရှုစေပြီးတော့ ကျေးဇူးပြုတတ်တဲ့ အကြောင်းတရားရဲ့ စွမ်းရည်သတ္တိဖြစ်လို့ စျာနပစ္စည်းရဲ့သတ္တိထူးအဖြစ် မြတ်စွာဘုရားက ဟောလိုရင်း ဖြစ်ပါတယ် .. ဆိုပြီး အဆုံးသတ်ပေးခဲ့ပါတယ်။ ဒီနေ့တော့ စျာန်နဲ့ပတ်သက်လို့ သမထဘာ၀နာကျင့်စဉ်က စျာန်အကြောင်းကို နည်းနည်း ပြောကြရအောင် .. စျာနပစ္စယောမှာ .. စျာနပစ္စယောဆိုတာ .. စျာနပစ္စယောတိ - စျာနပစ္စည်းဟူသည်ကား၊ စိုက်စိုက်စူးစူး အထူးရှုတတ်သည်ဖြစ်၍ ကျေးဇူးပြုတတ်သော သတ္တိတရား၊ စျာနင်္ဂါနိ - စျာန်အင်္ဂါ(ငါးပါး) (ဝါ) စျာနင်တရားကိုယ်(၅)ပါး (ဝိတက်၊ ဝိစာရ၊ ပီတိ၊ ဝေဒနာ၊ ဧကဂ္ဂတာ) ပစ္စည်းတရားတို့သည် ၊ စျာန သမ္ပယုတ္တကာနံ - စျာန်နှင့်ယှဉ်ကုန်သော၊ ဓမ္မာနံ - {ဒွေပဉ္စဝိညာဏ်(၁၀)ကြဉ်} စိတ်(၇၉)ပါး စေတသိက်(၅၂)ပါး နာမက္ခန္ဓာတို့အားလည်းကောင်း ၊ တံသမုဋ္ဌာနာနံ - ထိုစျာနင်၊ စျာနင်နှင့်ယှဉ်ကုန်သော စိတ်၊ စေတသိက်လျှင် ဖြစ်ကြောင်း ရှိကုန်သော ၊ ရူပါနဉ္စ - စိတ္တဇရုပ်၊ ပဋိသန္ဓေကမ္မဇရုပ် ပစ္စယုပ္ပန်တရား (ထိုစျာန်ကြောင့် ဖြစ်ကုန်သော ရုပ်) တို့အားလည်းကောင်း ၊ စျာန ပစ္စယေန - အာရုံကိုကပ်၍ရှုတတ်မှု စျာနပစ္စယသတ္တိဖြင့် ၊ ပစ္စယော - ဥပကာရကော - ကျေးဇူးပြုသည် ၊ ဟောတိ - ဖြစ်၏ .. တဲ့။ (ပဋ္ဌာန်းတရားပါဠိတော်နှင့်အနက်မြန်မာပြန်ကို ဘဒ္ဒန္တဝါယာမသာရ ကမ္ဘာအေးအဘိဓမ္မာသင်တန်း (သင်တန်းမှူးဆရာတော်) အဂ္ဂမဟာဂန္ထဝါစက ပဏ္ဍိတ သာသနဓဇ ဓမ္မာစရိယ၊ M.A (Q) . ဥဘတော ဝိဘင်္ဂဓရ ၏ ပဋ္ဌာန်းတရားတော်မှ ထုတ်နှုတ်ဖော်ပြပါသည်။) ဒါလေးကို ပါဠိတော်မြန်မာပြန်အနက် အယင် ပူဇော်ကြပါမယ်။ ပူဇော်ပြီးတဲ့အခါ အဲဒီထဲမှာပါတဲ့ စျာနင်တရားကိုယ်(၅)ပါး (ဝိတက်၊ ဝိစာရ၊ ပီတိ၊ ဝေဒနာ၊ ဧကဂ္ဂတာ) ဒါလေး ဖြန့်ရှင်းကြမယ်။ စျာန်အင်္ဂါအစိတ်အပိုင်းက (၇)ပါး ရှိပါတယ်။ အဲဒါတွေကတော့ .. ဝိတက်စျာနင်၊ ဝိစာရစျာနင်၊ ပီတိစျာနင်၊ ဧကဂ္ဂတာစျာနင် ၊ သောမနဿ စျာနင် ၊ ဒေါမနဿ စျာနင် ၊ ဥပေက္ခာစျာနင် .. လို့ (၇)ပါး ရှိတယ်ပေါ့။ ၀ိတက်စျာနင်က ဝိတက်ယှဉ်သောစိတ် ၅၅ ခု၌ရှိသော ဝိတက်စေတသိက်ကိုခေါ်ပါတယ်။ ၀ိစာရစျာနင်ဆိုတာက ဝိစာရယှဉ်သောစိတ် ၆၆ ခု၌ရှိသော ဝိစာရစေတသိက်ကို ခေါ်ပါတယ်။ ပီတိစျာနင်ဆိုတာက ပီတိယှဉ်သောစိတ် ၅၁ ပါး၌ရှိသော ပီတိစေတသိက်သည် ပီတိစျာနင် မည်ပါတယ်။ ဧကဂ္ဂတာစျာနင်ကတော့ ဒွေပဉ္စဝိညာဏ် ၁၀ကြဉ်သော စိတ် ၇၉ ပါး၌ရှိသော ဧကဂ္ဂတာစေတသိက်သည် ဧကဂ္ဂတာစျာနင်မည်ပါတယ်တဲ့။ နောက် .. သောမနဿစျာနင်က .. သောမနဿသဟဂုတ်စိတ် ၆၂ ပါး၌ရှိသော ဝေဒနာစေတသိက် ဒေါမနဿစျာနင်က .. ဒေါသမူဒွေ၌ရှိသော ဝေဒနာစေတသိက် ဥပေက္ခာစျာနင်က .. ဒွေပဉ္စဝိညာဏ် ၁၀ကြဉ်သော ဥပေက္ခာသဟဂုတ်စိတ် ၄၇ပါး၌ရှိသော ဝေဒနာစေတသိက် .. သည် ဥပေက္ခာစျာနင် မည်ပါတယ်တဲ့။ ဤသို့လျှင် စျာနင်တို့သည် သရုပ်အားဖြင့် ၇ ပါး၊ တရားကိုယ်အားဖြင့် ၅ ပါး အပြားရှိတယ်ပေါ့။ အဲတော့ .. စျာန်ဆိုတာ ဘာလည်းဆိုယင် .. ကောင်းသော ကုသိုလ်အာရုံ၌ဖြစ်စေ၊ မကောင်းသော အကုသိုလ် အာရုံ၌ဖြစ်စေ စူးစူးစိုက်စိုက် စွဲစွဲမြဲမြဲ ကပ်၍ကြံတတ်၊ ရှုတတ်သောကြောင့် “စျာန်” မည်ပါသည်တဲ့။ - ကုသိုလ်စျာန် အကုသိုလ်စျာန် နှစ်မျိုးအရ စျာန် ၇ ပါး ဖြစ်ပါတယ်။ - ဒေါမနဿ ကား အကုသိုလ်သက်သက် စျာန်ဖြစ်၏။ - ကြွင်း ၆ ပါးတို့ကား ကုသိုလ် အကုသိုလ် အဗျာကတ ၃ မျိုးတို့နှင့်ဆိုင်ပါသည်။ ဒွေပဉ္စဝိညာဏ်ဆယ်ပါးတို့သည် စျာနင်မထိုက်၊ ယင်းစိတ်ဆယ်ပါးသည် ဝိတက်နှင့်ကင်းပြီး အာရုံသို့ ရှေးရှုကျကာမျှဖြစ်၏၊ ယင်းစိတ်တို့၌ရှိသော ဥပေက္ခာ သုခ ဒုက္ခဝေဒနာတို့သည်လည်း အာရုံ၌ ကပ်၍ ရှုခြင်း မရှိသောကြောင့် စျာနင်မထိုက်ပေ။ (စျာနင်ဟူသည် ဝိတက်လျှင် နောက်ပိတ် အကွပ် အကြီးအကြပ် ရှိ၏။.. တဲ့) ၀ိတက်အစရှိကုန်သော အစိတ်စျာန်အင်္ဂါတို့သည် တစ်ပေါင်းတည်းဖြစ်ကုန်၍ ကသိုဏ်းအစရှိသော အာရုံကို စူးစူးစိုက်စိုက် စွဲစွဲမြဲမြဲ ကပ်၍ကြံတတ်၊ ရှုတတ်၊ ဆန့်ကျင့်ဘက် နီ၀ရဏတရားတို့ကို လောင်ကျွမ်းစေတတ် သောကြောင့် ၄င်းတို့ကို “စျာန်” အဖြစ်ဖြင့် ဆိုရခြင်း ဖြစ်ပါသည်တဲ့။ အဲဒီလိုကွဲပြားစွာသိပြီးတဲ့နောက် .. စျာန်နဲ့ပတ်သက်တဲ့ ဘာ၀နာပိုင်းကို တက်ကြပါမယ်။ စျာန်တရားရဖို့ ကမ္မဋ္ဌာန်းတရားအားထုတ်တဲ့အခါမှာ .. ဦးစွာ ဘာ၀နာဘေဒ ၃ ပါးကို သိရပါမယ်။ အဲဒါတွေကတော့ .. (၁) ပရိကမ္မဘာ၀နာ (၂) ဥပစာရဘာ၀နာ (၃) အပ္ပနာဘာ၀နာ .. တို့ပဲဖြစ်ပါတယ်။ ရှေးဦးစွာ အခြေခံပွားများမှုသည် ပရိကမ္မဘာ၀နာ မည်ပါတယ်။ (အပ္ပနာ ဖြစ်အောင် ပြုပေးတတ်သောကြောင့် ပရိကမ္မ(ပရိကံ) မည်ပါတယ်။) ပရိကမ္မနိမိတ် + ဥဂ္ဂဟနိမိတ် အာရုံထင်လာအောင် ပွားများမှုဘာ၀နာကိုပင် ပရိကမ္မဘာ၀နာလို့ ခေါ်ပါတယ်။ (တစ်နည်း) စျာန်ဟူသော အပ္ပနာကို ပြုပြင်တတ်၊ ဖြစ်ပေါ်စေတတ်သော အပ္ပနာ၏ အစ ရှေးဦးမဆွဖြစ်သော ဘာ၀နာကမ္မဋ္ဌာန်း စတင်စီးဖြန်းသည်မှစ၍ နီ၀ရဏမငြိမ်းမီအတွင်း ပွားများ အားထုတ်အပ်သမျှသော ကာမာ၀စရဘာ၀နာသည် ပရိကမ္မဘာ၀နာ မည်ပါသည်။ ဥပစာရဘာ၀နာဆိုတာကတော့ .. ပဋိဘာဂနိမိတ် အာရုံထင်လာအောင် ပွားများမှု ဘာ၀နာကိုပင် ဥပစာရဘာ၀နာဟု ခေါ်ပါတယ်။ စျာန် မဂ် ဖိုလ် တည်းဟူသော အပ္ပနာ (အထွတ်အထိပ်)၏ အနီးအနားသို့ ရောက်နေသော ဘာ၀နာဖြစ်မှုသည် ဥပစာရဘာ၀နာ မည်ပါတယ်။ (တဒင်္ဂပဟာန်အားဖြင့် နီ၀ရဏတို့ကို ခွာသည်မှစ၍၊ ဂေါတြဘူ အဆုံးရှိသော -- ကာမာ၀စရ ဥပစာရ သမာဓိဘာ၀နာ အဆင့်ပင် ရှိပါသေးတယ်။) (တစ်နည်း) နီ၀ရဏတရားငြိမ်းသည်မှစ၍ ဂေါတြဘူတိုင်အောင် ဤအတွင်း၌ ပွားများအပ်သမျှသော ကာမာ၀စရဘာ၀နာသည် အပ္ပနာ၏အနီးဖြစ်သောကြောင့် ဥပစာရဘာ၀နာ မည်ပါတယ်။ အပ္ပနာဘာ၀နာဆိုတာကတော့ .. ထိုပဋိဘာဂနိမိတ်အာရုံကိုပင် အထပ်ထပ်ပွားများသည်ရှိသော ပွားများသူ ယောဂီသန္တာန်၌ အထပ်ထပ် ပွားများမှု ဘာ၀နာတန်ခိုးကြောင့် (အပ္ပနာစျာန်) ရူပါ၀စရ ပထမစျာန် အစဆုံးဖြစ်လာ၏။ ထိုသို့ ရူပါ၀စရပထမစျာန်စသော (အပ္ပနာစျာန်)ရအောင် အားထုတ်မှုကိုပင် အပ္ပနာဘာ၀နာဟု ခေါ်ပါသည်။ အပ္ပနာဟု ဆိုအပ်သော ဝိတက်လျှင် အမှူးရှိသည်၏အဖြစ်ကြောင့် အပ္ပနာဘာ၀နာ မည်ပါတယ်။ (အပ္ပနာ - အာရုံ၌ စိတ်ကိုထားခြင်း၊ ကမ္မဋ္ဌာန်း၌ စိတ်ကိုသွတ်သွင်းခြင်း၊ ကမ္မဋ္ဌာန်းကို ရခြင်း၊ ဗျပ္ပနာ (ဝိ+အပ္ပနာ) အလွန်အာရုံ၌ စိတ်ကိုဖြစ်စေခြင်း၊ အထူးသဖြင့် အာရုံ၌ ကြံခြင်း၊) သမ္ပယုတ်တရားတို့ကို အာရုံ၌ ကျစေသကဲ့သို့ ဖြစ်တတ်သောကြောင့် ဝိတက်သည် အပ္ပနာမည်ပါတယ်တဲ့။ ထိုဝိတက်ကို “အပ္ပနာ ဗျပ္ပနာ” ဟု မြတ်စွာဘုရား ညွန်ပြတော်မူသည်။ ထိုဝိတက်လျှင် အမှူးရှိသည်၏ အစွမ်းကြောင့် အလုံးစုံကုန်သော မဟဂ္ဂုတ် လောကုတ္တရာစျာန်တရားတို့ကို အပ္ပနာဟု ဆိုအပ်ပါသည်။ အဲတော့ .. ပရိကမ္မဘာ၀နာ၊ ဥပစာရဘာ၀နာ နှစ်ပါးကို ကမ္မဋ္ဌာန်း ၄၀ ပါးလုံး၌ ရနိုင်ပါသည်။ ဗုဒ္ဓါနုဿတိစသော ရှေး အနုဿတိ ၈ ပါး သညာ ၀၀တ္ထာန်အားဖြင့် ကမ္မဋ္ဌာန်း ၁၀ ပါး တို့သည် ပရိကမ္မဘာ၀နာ၊ ဥပစာရဘာ၀နာ နှစ်ပါးကိုသာ ရပါသည်။ အပ္ပနာဘာ၀နာ မရနိုင်ပါ။ (ပရမတ္ထလည်းဖြစ်၊ များသောအပြားလည်းရှိ နက်နဲလည်း နက်နဲသောကြောင့် အပ္ပနာကို မရနိုင်ဘူးလို့ဆိုပါတယ်။) (ပရမတ်ဖြစ်သော အာရုပ္ပ ၂…